De meteorologische winter begint donderdag en precies dan steekt een koude oostenwind op. Er ligt nog niet direct een portie kou klaar boven Oost-Europa, maar de temperaturen gaan wel gevoelig naar beneden. Komend weekend halen de maxima landinwaarts nog maar waarden die net boven het vriespunt uitkomen; aan zee en in het zuiden kan het een graad of 4 worden. Tijdens brede opklaringen in de nachten is lichte tot matige vorst mogelijk. De matige tot vrij krachtige oostenwind maakt het echter een flink stuk kouder: de gevoelstemperatuur zal zowel vrijdag, als zaterdag, als zondag (ruim) onder nul liggen.

In de nieuwe week blijft de luchtdruk boven Noord-Europa en Rusland stijgen (nabij Moskou van tijd tot tijd ruim 1050 hPa) en ook tussen IJsland en Groenland vestigt zich tegen die tijd een mogelijk omvangrijk hogedrukgebied (op termijn meer dan 1050 hPa). Dit tweede hogedrukgebied vormt gedurende volgende week een krachtige uitloper over de Atlantische Oceaan naar het zuiden, waardoor de luchtdrukverdeling volledig 'geblokkeerd' raakt. Dit betekent dat depressies (en dus zachte lucht) vanaf de oceaan voorlopig op grote afstand worden gehouden.

Er zijn wel lagedrukgebieden aanwezig, maar die volgen een opvallend zuidelijke koers vanaf de Azoren naar het Middellandse Zeegebied. Dat is ook de koers die de straalstroom waarschijnlijk gaat volgen. Af en toe kan zo'n storing vanuit Frankrijk wel dichtbij ons land komen, waarmee zachte lucht (via een omweg) ook nadert. Aan de grond zal de overheersende windrichting echter voornamelijk oostelijk blijven waardoor koude lucht aan de grond in dat geval gehandhaafd blijft. Dergelijke verdelingen kunnen interessante weersituaties veroorzaken.

Tussen deze warme en (zeer) koude luchtsoorten ontstaat namelijk een scherpe grens, ook wel een 'luchtmassagrens' genaamd. Vooral tijdens de wintermaanden kan zo'n overgangszone voor uitzonderlijk weer zorgen. Allerhande soorten winterse neerslag zijn mogelijk, maar ook de verschillen over korte afstand kunnen soms enorm zijn. We kennen recente voorbeelden waarbij het noordoosten van Nederland bijvoorbeeld diep in de winter terecht kwam met lichte tot matige vorst en vaak urenlange sneeuwval, terwijl de rest van Nederland regenachtig bleef met 10 graden boven nul. De situatie die nu door het Europese weermodel (ECMWF) wordt geschetst laat dergelijke situaties wellicht toe ergens boven West-Europa. Lagedrukgebieden volgen zoals gezegd een zuidelijke koers, waarschijnlijk onder ons land langs.

Aan de noordzijde van zo'n lagedrukgebied is de neerslag doorgaans winters kan karakter. Er gaan op termijn een hoop regio's in Europa met een sneeuwdek te maken krijgen, maar of Nederland daar ook bij zit moeten we natuurlijk afwachten. Een grootschalig sneeuwdek houdt de koude lucht in ieder geval gemakkelijker vast: er ontstaat een soort koude plaklaag onderin de atmosfeer, die zich maar moeizaam laat verdrijven. Zo'n plaklaag is vooraf bijzonder lastig te verwachten.

Op de weerkaarten hierboven zijn de verwachte afwijkingen in luchtdruk en temperatuur weergegeven. We zien dat het hogedrukgebied boven Noord- en Noordwest-Europa zich verder uitbreidt, terwijl storingen een zuidelijke koers aanhouden, samenhangend met de straalstroom. Aan de noordzijde van de straalstroom ligt de temperatuur (ruim) onder het langjarig gemiddelde met daar dus ook kans op winterse neerslag. Nabij en zuid van de straalstroom is het juist veel zachter dan normaal. Deze kaarten suggereren dat die grens ergens in de buurt van de Benelux komt te liggen.

Om tot serieuze winterse neerslag, in dit geval vooral sneeuwval, te komen moet zo'n lagedrukgebied natuurlijk precies 'gunstig' koersen. Dat komt allemaal heel nauw en is op deze termijn amper aan te geven. Fronten die sneeuw brengen worden in situaties als deze meestal pas een paar dagen van tevoren goed zichtbaar in weerkaarten. Daarbij spelen in Nederland ook nog andere factoren een prominente rol, zoals de windrichting (wind van zee blaast de kou relatief snel weg) en hoe koud de luchtsoort rondom het lagedrukgebied überhaupt is. De sneeuwgrens moet namelijk tot op zeeniveau zakken om tot flinke sneeuwval te kunnen komen en dat is zeker geen formaliteit.

Feit blijft wel dat de luchtdrukverdeling waarmee we de komende periode te maken hebben, behoorlijk winters van karakter is. Eén lagedrukgebied kan er zomaar voor zorgen dat we voor langere tijd met een sneeuwdek en écht winterweer te maken krijgen. Denk bijvoorbeeld aan soortgelijke situaties als dec/jan 2012/13, december 2017 en in mindere mate februari 2021. Er zijn echter ook genoeg voorbeelden bekend waarbij de winter net buiten onze landsgrenzen bleef. Veel middelgebergtes rondom ons land lijken binnenkort wel voorzien te worden van een pak sneeuw.

Sneeuw of geen sneeuw, dat zullen we op termijn moeten bekijken. Een ding lijkt wel vrij zeker: ondanks de overmatige hoeveelheid hogedruk ten noorden van ons en langdurige oostenwinden, lijkt van échte vorstinval voorlopig geen sprake. Ook niet in Oost-Europa. Eventuele kou zal zich ter plekke moeten opbouwen, want noemenswaardige transportkou is niet aan de orde. Tot ver in Rusland ontbreekt het aan serieus koude lucht en daar komt ook na volgende week geen verandering in.

Op de weerkaarten hieronder zien we dat ook in de periode na 12 december de luchtdruk boven Noord-Europa hoog kan blijven. Storingen volgen nog steeds een zuidelijke koers over Centraal- of Zuid-Europa. De afwijking wat temperatuur betreft blijft ongeveer gelijk met over onze regio een signaal voor kouder weer dan gemiddeld, maar net ten zuiden van ons juist al snel hogere temperaturen dan normaal. Daarmee kan tot de week voor kerst de 'luchtmassagrens' in de buurt van ons land aanwezig blijven. Al lijkt het hele zaakje voorzichtig wel iets verder noordwaarts te verschuiven.

Uiteraard is kerst nog véél te ver weg om daar iets zinnigs over te kunnen melden. Het enige feit waar we aan vast kunnen houden is dat de kans op een witte kerst circa 7% bedraagt in het midden van Nederland en ruim 10% in het oosten en noordoosten. Dat betekent dus grofweg een kans van respectievelijk 93 en bijna 90% dat we geen sneeuw zien met kerst, of toch in ieder geval niet op beide kerstdagen. 

Nu was kerst 2021 natuurlijk ook licht winters met uitgerekend op kerstochtend een kortdurende vorstinval uit het noordoosten. Zonder dat er sprake was van sneeuw. In de nacht van Eerste naar Tweede Kerstdag werd zelfs de laagste temperatuur van de hele winter bereikt: -8,7 graden in het Groningse Nieuw Beerta. De komende weken gaan we voorzichtig volgen hoe de lange termijn ontwikkelingen richting de kerstdagen eruit zien. Maar voorlopig kunnen we niet meer dan enkele statistieken geven.

Foto omslag: Isabelle Polak