November 2010: een maand van uitersten en tevens de laatste novembermaand met een serieuze winterinval! Het ging allemaal nog uitzonderlijk zacht van start. Op 4 november werd bij Gilze-Rijen de hoogste temperatuur van de maand bereikt: 17,3 graden. Het was wisselvallig met een stevige zuidwestenwind en van tijd tot tijd veel regen. Er zijn wat dat betreft veel overeenkomsten met het beeld dat november de afgelopen jaren heeft gehad. En zelfs dit jaar. Geen enkele reden om aan te nemen dat het spoedig zou omslaan naar kou... 

Het zachte weer duurde uiteindelijk tot grofweg de 20e. Op dat moment hintten de weerkaarten al op een flinke omslag richting het eind van de maand, al had je in die tijd natuurlijk een zeer beperkte hoeveelheid kaarten en modellen tot je beschikking ten opzichte van nu. De straalstroom ging een steeds zuidelijkere koers aanhouden, tegelijkertijd vormde zich een hogedrukgebied op de Atlantische Oceaan en nabij IJsland/Noorwegen. Daardoor kwam de weg vrij voor koude lucht helemaal vanuit het hoge noorden van Europa en Rusland. Belangrijk detail was dat er toen direct al veel kou klaar lag in die contreien.

Een lagedrukgebied vormde zich boven het Middellandse Zeegebied en zorgde voor een in kracht toenemende noordoostelijke wind. In eerste instantie kon de echte kou ons nog niet bereiken, maar er vielen al wel enkele winterse buien. Tijdens de nachtelijke uren leverde dat enkele graden vorst en verspreid al een laagje sneeuw op, maar dat smolt overdag snel weer weg. Vanaf 26 november kreeg Koning Winter serieus grip op ons land.

In het weekend van 27/28 november hield de noordoostenwind stand kregen we met arctische lucht uit Rusland te maken. De eerste regionale ijsdag (een dag waarop de temperatuur het hele etmaal niet boven nul komt) werd op de 26e genoteerd in Drenthe en vanaf 27 november kreeg een flink deel van Nederland te maken met enkele ijsdagen. Daarbij viel van tijd tot tijd ook sneeuw. Met name rond 29 november zorgde een sneeuwzone uit het oosten voor flink wat overlast en hinder op de weg. Die dag ontstond vooral in het zuiden een laagje sneeuw van 3 tot 6 centimeter. Dit sneeuwgebied markeerde de grens naar nóg veel koudere lucht en ook daarmee zouden we snel te maken krijgen.

Op 30 november bereikte deze zeer koude lucht uit het verre oosten ons land. De maximumtemperatuur (-1,2 graden in Groningen en maximaal -1,5 graden bij Maastricht) viel vroeg op de dag; vanaf het middaguur ging de temperatuur door de toenemende noordoostenwind alleen maar verder omlaag. Zuivere transportkou dus! Weer een dag later, 1 december, zou vervolgens extreem koud verlopen. De maximumtemperatuur bleef toen regionaal zelfs steken onder de -5 graden. Dit leverde op veel weerstations nieuwe kouderecords op. In combinatie met de krachtige noordoostenwind lag de gevoelstemperatuur overdag zelfs tussen -15 en -18 graden!

De kou-inval van eind november 2010 was de opmaat naar een uitzonderlijk koude decembermaand. Het werd uiteindelijk zelfs de koudste december in ruim 40 jaar tijd: de gemiddelde temperatuur in De Bilt bedroeg -1,1 graden. Tevens is dat de laatste maand geweest met een negatief maandgemiddelde temperatuur. Geen enkele maand heeft het sindsdien meer gepresteerd een gemiddelde lager dan 0,0 graden neer te zetten (februari 2018 was de koudste met +0,7 graden, gevolgd door februari 2012 met +0,8 graden).

Het geeft ook wel aan hoe bijzonder de hoeveelheid kou was aan het eind van 2010. Er lag zoals gezegd al een enorm reservoir met vrieslucht klaar boven Rusland en uitgerekend op dat moment stak een langdurige oost- tot noordoostenwind op. De kans op een vroege wintersituatie zoals toen zal natuurlijk alleen maar kleiner worden, voornamelijk doordat écht koude lucht in Rusland gemiddeld genomen later in het seizoen aanwezig zal zijn. Maar uitsluiten kun je het nooit! Alle elementen hoeven maar één keer gunstig samen te vallen. Maar dat geldt even zo goed voor de rest van het winterseizoen, iets wat heus nog wel een keer gaat plaatsvinden.

Foto omslag: dik pak sneeuw in Nederland in december 2010 / eigen foto