Het voorjaar van 2022 is tot op heden droog en uitzonderlijk zonnig. Juist het zeer hoge aantal zonuren is mede de oorzaak van de huidige droogte in de natuur, want statistisch gezien wijken de neerslaghoeveelheden niet eens zo vreselijk veel af van het langjarig gemiddelde. Maart was in het midden en oosten wel zeer droog met regionaal slechts enkele millimeters neerslag, maar april was daar juist behoorlijk nat met op de Veluwe lokaal zelfs 90 tot 95 millimeter neerslag. Dat is ruim twee keer de normale neerslagsom voor een aprilmaand en die regen heeft de tekorten uit maart teniet gedaan. In het westen en noorden verliep maart een fractie natter met 10 tot 20 millimeter (wat nog steeds erg droog is) en april relatief normaal. Overigens kwam de neerslaghoeveelheid in april wel op conto van de eerste week; daarna bleef het overwegend droog. Lange droge perioden met tussendoor een kort tijdvak van hevige neerslag zien we de laatste jaren wel vaker.

Het landelijk neerslagtekort wordt gemeten vanaf 1 april, als het groeiseizoen grofweg aanvangt. De droogte is maart zit hierin dus niet verwerkt. Dat kan het beeld enigszins vertekenen, al is de verdamping in maart doorgaans wel minimaal. De natuur verbruikt nog amper vocht (de meeste struiken en bomen zijn tenslotte nog kaal; sapstromen staan nog 'stil') en ook de zonkracht is aan de lage kant. Wel kan de stevige wind voor wat extra verdamping zorgen.

Toen de berekening van het neerslagtekort startte werd het juist zeer wisselvallig. Die natte week begin april heeft ervoor gezorgd dat we direct met een fors neerslagoverschot kwamen te zitten. Echter: wanneer je de droge maand maart van die som afhaalt, komt het neerslagtekort rond 'neutraal' uit. In dat geval is er geen tekort en geen overschot. De weken erna werd het opnieuw droog en dat heeft ervoor gezorgd dat het neerslagtekort op het moment van schrijven (5 mei) is opgelopen naar 50 tot 65 millimeter. Daarmee benaderen we op dit moment de top-5 droogste jaren die ooit zijn gemeten, maar dat is wel een momentopname.

We gaan even terug naar afgelopen winter. Zoals iedereen zich zal herinneren was het een bijzonder zachte winter met bijna wekelijks flink wat neerslag. Met name februari verliep zeer nat. Al dat water en vocht zijn natuurlijk nog niet geheel verdwenen, alleen zijn die neerslagsommen niet in het huidige neerslagtekort opgenomen. Daarvoor kunnen we echter andere grafieken bekijken, waarin de hoeveelheid gevallen regen gedurende het hele jaar bijgehouden wordt. Voor de duidelijkheid verdamping wordt hierin niet meegenomen. We zien het verschil van de actueel gevallen neerslag ten opzichte van de langjarige distributie van neerslagsommen over dezelfde periode. Zo kunnen we ook iets zeggen over te droog en te nat. Dat geeft het volgende beeld:

Mooi is te zien dat de winter qua neerslaghoeveelheid normaal tot vrij nat is verlopen. In maart werd het duidelijk droger maar april leverde in Midden-Nederland juist weer een nat beeld op. In Zuidoost-Nederland viel het met de neerslag reuze mee en bleef het vrij droog.

Mei verliep tot nu toe overal droog en ook de verwachting ziet er warm en droog uit de komende weken. De droogte zal daarom gaan toenemen.

De huidige situatie verschilt momenteel nog sterk per regio. Met name op de zandgronden in het zuidoosten, maar ook delen van West-Brabant en in het zuidwesten, hebben op dit moment met de grootste droogte te maken. Toch gaat het zelfs in die gebieden regionaal nog om oppervlakkige droogte; zodra je een eindje in de bodem graaft, is het vocht uit de winter nog volop aanwezig. Dat is tevens de reden dat bijvoorbeeld struikgewassen en het gras nog veelal groen erbij staan. Zodra het gras geel/bruin kleurt, weet je dat de droogte in de eerste fase flink toeneemt.

Ook sloten en vennen zijn op de meeste plaatsen nog goed gevuld en dat komt mede op conto van de natte zomer vorig jaar. Zetten we dat af tegen het jaar daarvoor, de zomer van 2020, dan is het verschil enorm! Vooral in het zuidoosten was 2020 een extreem droge zomer waarin bijna alle kleine(re) wateren droog vielen. Een mooie vergelijking van beide zomers zien we op de afbeelding hieronder, gemaakt in de regio van Nijmegen.

De toenemende droogte heeft ook gevolgen voor de kans op natuurbranden. Vorige week deden zich al enkele relatief kleine natuurbranden voor in Overijssel en Gelderland, waarvan we in de tweet hieronder een voorbeeld zien. Met het toenemen van droogte wordt ook het risico op natuurbranden snel groter, bij voorkeur in uitgestrekte gras- en heidegebieden. Grotere bossen laten zich in Nederland niet echt lenen voor omvangrijke bosbranden, omdat veel boomsoorten bij ons niet goed branden (bijv beuken, eiken). Kijk desondanks overal in de natuur de komende tijd goed uit met het gebruik van brandgevoelig materiaal, zoals glas of peuken!

. 

Met name aan de oppervlakte bevindt de droogte zich dus momenteel en dat levert her en der al problemen op voor bijvoorbeeld het besproeien van gewassen. Als we een blik werpen op de weersverwachting voor de komende periode dan vallen meerdere zaken op. Het 'patroon' waar we mee te maken hebben blijft geblokkeerd, dat wil zeggen dat hogedrukgebieden de scepter zwaaien. Storingen en bijbehorende neerslagzones blijven op ruime afstand van onze omgeving liggen, al zou dit weekend (met name in het westen) wel wat regen kunnen vallen. Dat is echter niet meer dan de welbekende druppel op de gloeiende plaat.

Volgende week bouwt zich een hogedrukgebied op boven Centraal-Europa of Scandinavië. Daardoor draait de wind bij ons naar een zuidelijke richting en komt de aanvoer van veel warmere lucht op gang. Het wordt tamelijk zonnig weer met temperaturen die stijgen naar 20 tot 25 graden; later in het zuiden van ons land mogelijk zelfs boven de 25 graden. Veel hangt wel af van de positie van het zogenaamde polaire front. Dat is de grens waar koude en zeer warme lucht als het ware van elkaar gescheiden worden. Die begrenzing ligt in eerste instantie nog redelijk dichtbij ons land en dat kan af en toe nog wolkenvelden en wat lagere temperaturen opleveren.

Met het oog op deze verwachtingen zal de droogte snel verder toenemen. Richting eind mei komen we waarschijnlijk regionaal al uit op een neerslagtekort van circa 100 millimeter; een waarde die normaal gesproken pas begin juli wordt bereikt. Wat voor gevolgen dit krijgt voor de natuur in ons land, zal op termijn moeten blijken.

Foto omslag: Willem van Nunen