Afgelopen jaar kwam het nieuws over het eventueel stilvallen van de golfstroom al vaker voorbij. Zeker toen onderzoeken vanuit Denemarken en Nederland uitkwamen, kwam er nog extra aandacht voor dit onderwerp. Beide onderzoeken concluderen dat een ineenstorting van de zogenaamde AMOC, waar de golfstroom onderdeel van is, grote gevolgen heeft voor het weer en klimaat in Europa.

Om dit onderwerp beter te kunnen begrijpen zijn een aantal begrippen belangrijk: de golfstroom, de AMOC en de thermohaliene circulatie.

De golfstroom is een warme zeestroom die vanaf de Amerikaanse oostkust naar West-Europa stroomt en bij ons voor een relatief mild klimaat zorgt. Zonder de golfstroom is het klimaat in Nederland beduidend kouder.

Deze golfstroom is onderdeel van een grotere oceaanstroming: de AMOC. Deze afkorting staat voor Atlantic Meridional Overturning Circulation. Deze circulatie bestaat uit de stroming van het oppervlaktewater dat vanaf de evenaar naar de polen stroomt en weer terug. Als het warme water richting het noorden reist koelt het af, zakt naar de bodem en keert als een diepwaterstroom weer terug naar het zuiden.

Deze stroming wordt niet alleen gestuwd door verschillen in temperatuur, maar ook door verschillen in zoutgehalte. Het wereldwijde transportband-systeem dat hierop draait is de thermohaliene circulatie: gedreven door verschillen in temperatuur (thermo) en halien (zout).

Volgens diverse onderzoeken is de kans dat de AMOC binnen afzienbare tijd stil komt te vallen gestegen. Deense wetenschappers schatten in dat dat al rond het midden van deze eeuw kan gebeuren. Dat is dus al over zo'n 25 jaar.

De laatste 100 jaar is de AMOC al vertraagd, waardoor minder warmte richting het noorden wordt gevoerd. Dat is ook al te zien in de temperatuurafwijking op de Noord-Atlantische Oceaan, want die is op een aantal plaatsen al negatief, precies op de plaatsen waar de AMOC normaal veel warmte afgeeft.

Klimaatverandering zou hier een rol in kunnen spelen. Extra smeltwater nabij Groenland kan zorgen voor een lager zoutgehalte bij Groenland, doordat zoet smeltwater de oceaan in stroomt. Daarmee wordt de dichtheid van het water lager en kan het moeilijker naar de bodem zakken. Een verdere verzwakking van de AMOC is daadoor waarschijnlijker. Recente onderzoeken zien ook al een afname in zoutgehalte bij Groenland, terwijl het zoutgehalte in de subtropische Zuid-Atlantische Oceaan juist toeneemt.

Onderzoek vanuit Utrecht kreeg wereldwijd veel aandacht. Daarin kwam naar voren dat het klimaat in ons deel van de wereld significant zou afkoelen bij een ineenstorting van de AMOC. In 100 jaar tijd koelen sommige regio's 5 tot 10 graden af. Vooral in de wintermaanden is de afwijking groot, met in Amsterdam en Londen een februarimaand die in 100 jaar tijd zo'n 15 graden kouder wordt.

Bij het Utrechtse onderzoek wordt gewerkt met een CO2-waarde in de atmosfeer van het pre-industriële tijdperk van 280 ppm (parts per million). Dat is inmiddels wel achterhaald, want de actuele waarde ligt met 430 ppm beduidend hoger.

Meer CO2 in de atmosfeer betekent dat er meer warmte in de atmosfeer vast wordt gehouden, met een verdere temperatuurstijging tot gevolg. Andere onderzoek vanuit de VS heeft een scenario onderzocht met een verhoogde CO2-concentratie en dan ziet de temperatuurkaart er toch iets anders uit.

Er is opnieuw een regio met veel lagere temperaturen, maar deze bevindt zich verder noordelijk. In het zuiden van Europa wordt het juist veel warmer dan nu en wij liggen in Nederland op de grens.

Deze grote temperatuurcontrasten zorgen mogelijk voor meer extreem weer door een verstrekte straalstroom. Denk aan zwaardere stormen maar ook zwaarder onweer. Deze periodes worden dan weer afgewisseld door droog en koud weer in de winters.

Toekomstig onderzoek en metingen in de oceaan zullen komende jaren hopelijk meer duidelijkheid scheppen over wat er precies staat te gebeuren. Wat duidelijk is, is dat de golfstroom en AMOC essentieel zijn voor ons milde klimaat en dat het behoud van deze oceaanstromingen belangrijk is.