Na twee dagen van aanwezigheid maakte de warme lucht gisteren in de loop van de dag plaats voor koelere lucht vanaf de Atlantische Oceaan. Op de grens tussen de warme en koele lucht viel in de westelijke helft van het land geruime tijd flink regen, in het oosten wisten zware regen- en onweersbuien te ontstaan. Voor enkele van onze meteorologen was dit een uitgelezen kans om zwaar weer van dichtbij te bekijken, te documenteren en om enkele metingen te verrichten. 

De buien dit gisteren ontstonden waren lastig om te verwachten. Dat pittige buien mogelijk waren, dat was wel duidelijk. Maar de precieze regio en intensiteit van de buien hing van een aantal onzekere factoren af. Kortgezegd waren gisteren twee gebieden waar buien konden ontstaan: vlak voor het koufront in de namiddag en avond of verder oostwaarts dieper in de warme lucht waar een zone lag waar twee windrichtingen op elkaar botsten. Beide gebieden gingen buien produceren was de verwachting, maar tot in hoeverre het elkaar zou beïnvloeden was van het grootste belang.

De vroeg invallende westenwind maakte de verwachting complex. De meest warme lucht zou vroeg op de dag verdreven worden naar Duitsland, maar op de grens tussen de zeer warme en warme lucht konden in Duitsland en Noordoost-Nederland prima enkele buien ontstaan. Vroeg op de dag zou sprake zijn van een relatief zwakke wind op grote hoogte, wat ervoor zorgde dat deze buien niet al te zwaar uit gingen pakken. Later op de dag nam de wind op grote hoogte wel steeds verder toe.

Door de nadering van het koufront zou de dynamiek op enkele kilometers hoogte sterk veranderen, wat voor een klein lagedrukgebiedje boven het westen van Duitsland moest zorgen. De wind kon daardoor terugdraaien naar oostelijke richting, wat aanvoer van zeer warme lucht ineens weer mogelijk maakte. Wanneer de nadering van het koufront, de sterkere wind op grote hoogte en de oostenwind met zeer warme lucht samen zouden vallen, was zwaar onweer niet uitgesloten. Mist één van deze ingrediënten, dan konden zware buien niet ontstaan, of bleef het bij alleen regenval.

In de tweede helft van de middag werd duidelijk dat in de grootschalige weersituatie, hoe fragiel het ook in de verwachtingen was, toch de benodigde puzzelstukken op de juiste plek begonnen te vallen. Op de Duits-Luxemburgse grens ontstonden snel de eerste zware buien die zich gaandeweg wisten te ontwikkelen tot supercellen, het zwaarste type onweersbui dat om haar eigen as roteert. Dit type bui wist onlangs nog een tornado in Zierikzee te produceren. In de losstaande fase, dus dat buien los van elkaar 'leven', leverde dat fraaie beelden op met een behoorlijke verlaging van de wolken aan de rand van de bui. En dat allemaal nét over de grens bij Zuid-Limburg. 

Meer over de supercell lees en zie je hier.

In het zuidelijk Roergebied zorgde zeer sterke uitstroom van koude lucht uit de buien ervoor dat de losstaande buien zich verenigden in een groter complex van buien. Van losse buien met een risico op grote hagelstenen en zeer zware windstoten in een relatief klein gebied, werden zeer zware windstoten in een groter gebied ineens het grootste risico. De hagelkans wordt dan wel een stuk kleiner.

Het liet niet lang op zich wachten, of de samengekomen buien wisten zich in één buienlijn van zo'n 100 kilometer lang te 'organiseren'. Doordat koude lucht uit de buien in een groter aaneengesloten gebied naar beneden stort, ontstaat een plaatselijke maar ook zeer scherpe grens tussen koude en warme lucht. Op dit grensvlak, vlak voor de buienlijn uit, begon een schitterende wolkenkraag te ontstaan. In de meteorologie ook wel 'arcusboog' of 'shelf cloud' genoemd. Opnieuw stonden enkele van onze meteorologen in dit stadium voor de buien, wat heel fraaie opnames opleverde. Wanneer je dit op je af ziet komen, weet je niet alleen dat je nat wordt, maar ook dat het wel eens flink kan waaien!

Kort na bovenstaand moment begon de lijn met buien zich te ontwikkelen tot 'bow echo', in de praktijk misschien wel het gevaarlijkste soort onweercomplex dat we in West-Europa kennen. Ja, supercellen produceren grotere extremen, maar bow echo's staan erom bekend heel snel te trekken. Vanwege hun grotere formaat komen windextremen voor in een groter gebied en door de hoge treksnelheid word je erg gemakkelijk verrast door plots noodweer.

Wanneer je een bow echo op de radarbeelden bekijkt, zie je een korte gebogen buienlijn. Aan de uiteinden van zo'n bow echo ontstaan 'wervelingen' die ervoor zorgen dat een zeer sterke wind aan de achterzijde van de buienlijn wordt opgewekt. Hierdoor wordt de boogvorming sterker, worden de wervels aan de uiteinden sterker, waardoor de zeer sterke wind aan de achterzijde nog sterker wordt. Uiteindelijk weet deze zeer sterke wind door te dringen tot aan de voorzijde van de bui, waar het met behulp van neerslag de grond kan bereiken. In een gebied van enkele kilometers breed kunnen dan ineens zeer hoge windsnelheden voorkomen. Dit gebeurde uiteindelijk ook.

De buienlijn had zich intussen vanaf het Roergebied tot nabij de Duitse grens ter hoogte van Enschede behoorlijk versterkt. Op steeds meer plaatsen kwam melding van schade door zeer zware windstoten. Collega Wouter van Bernebeek wist opnieuw voor de zeer snel trekkende buienlijn te komen. Vlak voor de buienlijn hem passeerde, was goed te zien hoe de voorzijde van de bow echo zich had ontwikkeld tot monsterlijke proporties. Wij als meteorologen worden zeer enthousiast van dit soort luchten, maar we kunnen ons heel goed voorstellen dat genoeg mensen het toch minder prettig vinden...  

Meteen nadat de voorzijde van de bow echo over Wouter zijn locatie trok, zette de windstoten op. Op het piekmoment kon hij windstoten meten van maar liefst ruim 110 km/uur! Tijdens het natuurgeweld was ook nog eens een hoge bliksemintensiteit te zien en liep het zicht terug tot ver beneden 100 meter. De mensen die deze bow echo in dat stadium over zich heen hebben gekregen, hebben dit waarschijnlijk als behoorlijk 'apocalyptisch' ervaren. Buienlijnen van dit kaliber komen niet elk jaar zeer nabij of boven ons land voor.