Wolken bevinden zich normaal gesproken in de onderste 20 kilometer van de atmosfeer. In de zomermaanden zijn echter soms speciale wolken te zien: deze wolken bevinden zich op ongeveer 80 kilometer hoogte en ontstaan in zeer ijle lucht van de mesosfeer. We noemen deze wolken lichtende nachtwolken, of in het Engels: 'Noctilucent Clouds' genaamd.

Het gebeurt vrij regelmatig dat de lichtende nachtwolken in de praktijk worden verward met hoge cirrusbewolking. Hieronder enkele tips om lichtende nachtwolken te herkennen en te onderscheiden van echte wolken:

• Lichtende nachtwolken zijn altijd veel helderder dan de schemerige hemel. Donkere of grijze (hoge) wolken die afsteken tegen een de hemel zijn geen lichtende nachtwolken.
• Gewone wolken kunnen door bijvoorbeeld maanlicht ook helder afsteken tegen de nachtelijke hemel, maar deze wolken hebben meestal een melkachtige kleur in tegenstelling tot lichtende nachtwolken (zie blauwachtig of zilverachtig zijn).
• Cirruswolken verplaatsen zich meestal vrij snel, in tegenstelling tot lichtende nachtwolken. Als wolken zich gedurende 5 of 10 minuten van west naar oost verplaatsen? Dan heb je niet met lichtende nachtwolken te maken.

In de weken rondom 20 juni worden lichtende nachtwolken het vaakst waargenomen, grofweg van begin juni tot en met half juli. Het betreft hier ongeveer dezelfde periode waarin het 's nachts niet helemaal donker meer wordt. Wanneer de zon 5 tot 10 graden onder de horizon staat, kan het zonlicht nog net deze wolken aanlichten waardoor ze zichtbaar worden. De wolken bestaan vaak uit kleine stofdeeltjes waar waterdamp op hecht en bevriest. De kleine stofdeeltjes zijn bijvoorbeeld resten van meteoren of vulkanisch as. Omdat het vaak heel hard waait op deze hoogte krijgen de wolken soms een golvende structuur, waardoor het lijkt of ze dansen. Als de zon verder wegzakt worden de wolken niet meer belicht en zullen ze visueel naar de horizon wegzakken of helemaal verdwijnen. Daarom is de beste periode om lichtende nachtwolken te spotten ongeveer anderhalf uur na zonsondergang en tot anderhalf uur voor zonsopkomst.

Of we in 2024 een mooi jaar tegemoet kunnen zien wat lichtende nachtwolken betreft is nog zeer de vraag. Recent is er namelijk een relatie gelegd tussen de zonneactiviteit en het voorkomen van lichtende nachtwolken. Noorderlicht en lichtende nachtwolken treden namelijk in ongeveer hetzelfde spectrum op en een krachtige zonnewind blijkt enige invloed te hebben op het ontwikkelen en standhouden van lichtende nachtwolken. Zo zouden in jaren rond een zonneminimum veel vaker intense gebieden met nachtwolken zichtbaar zijn, dan tijdens een zonnemaximum. Gevoelsmatig wordt dat wel bevestigd, want in bijvoorbeeld 2019 en 2020 (bij weinig zonneactiviteit) zagen we veel vaker mooie lichtende nachtwolken dan de afgelopen twee jaar. Het is onduidelijk in hoeverre het één effect heeft op het ander, maar de kans bestaat dat komend seizoen vrij karig verloopt op gebied van dit verschijnsel.

Desondanks alle reden om af en toe naar buiten te kijken de komende weken tijdens een heldere nacht! Zeker als in de dagen ervóór lichtende nachtwolken in de buurt van Nederland zijn gespot, kunnen we ze heus wel een keertje mooi spotten boven Nederland.

Credits omslagfoto: Amanda van den Berg