Vanaf vandaag is sprake van een feitelijk watertekort in Nederland. De Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling heeft niveau 2 afgekondigd, op een schaal van 0 (niets aan de hand) tot niveau 3, een (dreigende) nationale crisis.

In het verleden was sprake van niveau 2 in de jaren 2003, 2006 en 2011. Niveau 3 is alleen gehaald in de hete, droge zomers van 1976 en 2003. Toen stonden de rivieren nog veel lager en was er ook problemen met de koeling van energiecentrales.

We zijn in Nederland grotendeels afhankelijk van drie waterbronnen: de zee, regenwater en rivierwater dat ons land binnenstroomt via (vooral) de Rijn en de Maas.

In het westen van het land komt drinkwater uit oppervlaktewater en uit de bodem. Een bijzondere herkomst is water uit de duinen. Rivierwater wordt in het duinengebied gepompt, waarna het door de zandbodem gefilterd wordt. Vervolgens wordt het weer naar boven gehaald.

Door de afname van de rivieraanvoer, wordt die bron van water wel minder, al zit er een aanzienlijke tijd tussen het 'inpompen' en het eruit halen.

Het IJsselmeer, Markermeer en de randmeren rond Flevoland worden gevoed met vers water uit de IJssel (een afsplitsing van de Rijn). Omdat de Rijn steeds minder water aanvoert (zie verderop), zijn de Afsluitdijk en Haringvlietsluizen gesloten. Hierdoor blijft het water in de grote meren en stroomt niet weg naar de zee.

In het zuiden en oosten van Nederland, onder waterdeskundigen 'hoog Nederland' genoemd, wordt drinkwater hoofdzakelijk uit de bodem gehaald. Het grondwater wordt normaal op peil gehouden door regen.

Maar nu het al wekenlang niet of nauwelijks regent, staat het grondwater veel lager, vaak wel tot een halve meter! Er staan veel slootjes en kleine kanalen inmiddels droog. Dat zorgt daar voor een groot tekort aan vers water.

Het neerslagtekort, wat wordt berekend door de hoeveelheid regen en de mate van verdamping, staat nu op gemiddeld 282 mm. Dat is hoger dan in recordjaar 1976, gerekend tot dit moment. Omdat er ook de komende 10 tot 15 dagen weinig regen valt, stijgt het tekort verder tot boven de 300 mm.

Veel mensen willen hun tuin sproeien of een extra verkoelende douche op de warmste zomerdagen. Op dit moment overstijgt de vraag naar water, het aanbod. Dat geldt het sterkst voor het oosten en zuiden van het land, daar is ook het neerslagtekort nu het grootst.

Het is dus niet verwonderlijk dat de zwaarste maatregelen om het gebruik van water te verminderen, zich vooral toespitsen op deze delen van het land. Het gaat dan om beregeningsverboden voor de landbouw, maar nu komt daar lokaal ook een sproeiverbod bij.

Het water in het IJsselmeer, Markermeer en de randmeren wordt stevig aangesproken. Zodanig zelfs dat het waterpeil al langzaam daalt, ondanks dat er niets meer weg kan stromen naar zee. De buffer wordt namelijk gebruikt door Flevoland, Friesland en Noord-Holland, maar deels ook Gelderland, Overijssel en zelfs Drenthe en Groningen.

Er is voorlopig nog geen sprake van een drinkwatertekort, omdat er maatregelen worden genomen om dat op peil te houden. Ook de dijken worden goed vochtig gehouden en de elektriciteitsvoorziening krijgt voorrang. Het betekent wel dat andere 'vraag' naar water, tijdelijk op de tweede plaats komt.

Dat gaat volgens de 'verdringingsreeks', waarbij de veiligheid van dijken bovenaan staat, gevolgd door genoeg drinkwater en stabiele energievoorziening, dan de beregening van waardevolle gewassen, tot slot staan onderaan de scheepvaart en landbouw.

Vooral de landbouw heeft nu veel te lijden van de droogte. Sommige oogsten dreigen al te mislukken en de prijzen van sommige groenten zullen flink hoger worden in het najaar, om het verlies op te vangen.

Niet alleen in Nederland valt weinig regen, ook in Duitsland en de Alpenlanden is het droger dan normaal. De hoeveelheid water die de Rijn aanvoert is sterk gedaald in de afgelopen weken.

Vanochtend was de waterdoorvoer bij Lobith, het zogenoemde debiet, ongeveer 965 m³ per seconde, omgerekend 58 miljoen liter per minuut. Dat is genoeg om 23 olympische zwembaden te vullen.

Normaal in de zomer wordt bijna een dubbele hoeveelheid aan water aangevoerd: tussen 1.500 en 2.000 m³ per seconde, genoeg om elke minuut 42 olympische zwembaden te vullen. Dat laat wel zien dat het gaat om substantieel minder water.

Naar verwachting neemt de waterdoorvoer nog verder af, naar 56 miljoen liter per minuut na het weekend.

Bronnen: Rijkswaterstaat, KNMI, LCW, provincie Gelderland