Tropische stormen en orkanen zijn geen bijzondere verschijnselen in het weer. Jaarlijks zien we tientallen van dit soort stormen de revue passeren, vooral boven de Stille en Atlantische Oceaan. Volgens diverse berekeningen kan komend weekend zomaar een flinke storm boven de Zwarte Zee ontstaan die veel weg heeft van tropische stormen zoals ze in de tropen voorkomen. Mocht dit gebeuren, dan moeten de kustgebieden van Rusland, Georgië óf Turkije rekening houden met plaatselijk veel wind en extreme hoeveelheden regen.

Het is nog alles behalve zeker of zo’n storm daadwerkelijk tot ontwikkeling komt de komende dagen. Daarvoor moeten alle puzzelstukjes op de goede plek vallen. De basisingrediënten zijn aanwezig, dus waarom zou het níet kunnen?

Het zeewater in de Zwarte Zee is dit jaar uitzonderlijk warm. In de oostelijke helft van de zee ligt de watertemperatuur aan het oppervlak tussen 27 en plaatselijk zelfs 29 graden. Dit is warmer dan de gebruikelijke 26 graden, wat doorgaans als ondergrens geldt voor het kunnen ontstaan van tropische stormen en orkanen.

Boven het zeer warme zeewater heerst, hoe gek het ook klinkt, een tamelijk rustige atmosfeer. Zowel vlak boven het water als op grote hoogte staat niet al te veel wind, een ontwikkelende storm wordt dan niet ‘uit elkaar geblazen’. 

Het zeer warme zeewater in de Zwarte Zee biedt meer dan voldoende brandstof voor het voeden van stevige onweersbuien. Momenteel zijn boven de Zwarte Zee al meerdere onweersbuien actief, allemaal ontstaan rond een lagedrukgebiedje dat al aanwezig was. 

De oorsprong van dat lagedrukgebiedje vinden we bij een bel koele lucht op grotere hoogte. Per toeval zijn die bel koelere lucht op grote hoogte en het lagedrukgebiedje op de grond boven de Zwarte Zee terecht gekomen en liggen al een aantal dagen min of meer op dezelfde plaats. Ook de komende dagen zal dat nog weinig veranderen. Het gevolg is dat ook de komende dagen nog gemakkelijk flink wat onweersbuien kunnen ontstaan. Deze buien kunnen profiteren van de combinatie van de zeer warme zee, de koelere lucht op grote hoogte en de al aanwezige rotatie in het lagedrukgebiedje.

Wanneer de komende dagen genoeg onweersbuien blijven ontstaan rondom de kern van het lagedrukgebiedje, blijft de luchtdruk in de kern gestaag dalen en neemt de wind in kracht toe. Als dat lang genoeg door blijft gaan, ontstaat uiteindelijk een storm. 

De vraag is alleen of het lagedrukgebiedje en de bel koele lucht op grote hoogte lang genoeg boven de Zwarte Zee blijven liggen. Tegen of boven land kan minder of geen gebruik worden gemaakt van het zeer warme zeewater, waardoor een storm onmogelijk wordt.

Dat is dus het grote vraagstuk de komende dagen: blijft het lagedrukgebiedje boven de warme zee liggen, of schuift het toch op tot boven land? De berekeningen zijn het daar nog allerminst over eens, waardoor ook lang niet alle berekeningen een storm laten ontstaan. Laat staan een exemplaar van orkaankracht.

Alle ingrediënten voor het ontstaan van een tropische storm boven de Zwarte Zee zijn dus aanwezig. Sterker nog, het proces van het vormen ervan is inmiddels gaande en houdt zeker nog tot en met zaterdag aan. Mocht het uiteindelijk uitgroeien tot een storm, dan kunnen we niet spreken van een ‘echte’ tropische storm, maar juist van een storm met ‘tropische eigenschappen’.

Zuiver tropische stormen ontstaan in een regio met zeer warm zeewater, in een rustige atmosfeer en in een gebied waar doorgaans geen grote temperatuurtegenstellingen op korte afstand aanwezig zijn. Kortom, de tropen. De Zwarte Zee ligt niet in de tropen en de ontwikkeling van de mogelijke storm heeft in het beginsel enige hulp gehad van relatief grote temperatuurtegenstellingen langs een oud front.

Toch zien we in diverse berekeningen wel tropische eigenschappen in de berekende storm boven de Zwarte Zee: minstens windkracht 8 rondom de hele kern van het lagedrukgebied (gesloten circulatie) en een warme kern als gevolg van het vrijkomen van warmte door het steeds ontstaan van onweersbuien. Op de weerkaarten is in de modellen waarin de storm daadwerkelijk ontstaat ook amper van een zuiver tropische storm te onderscheiden. In de meteorologie worden dit soort stormen daarom ook ‘tropical-like-cyclones’, oftewel een storm met tropische eigenschappen buiten de tropen.

Mocht het lagedrukgebied met tropische eigenschappen daadwerkelijk stormkracht bereiken, dan is dat een zeer zeldzame gebeurtenis. De laatste keer dat iets vergelijkbaars boven de Zwarte Zee is gebeurd, was in 2005. De keer daarvoor was in 2002. 

De reden dat het zo zeldzaam is, is dat de atmosfeer en het zeewater aan zeer specifieke voorwaarden moeten voldoen. Omdat de Zwarte Zee relatief klein én volledig omgeven met land is, is de kans niet groot dat al deze puzzelstukjes perfect samenvallen.

Boven de Middellandse Zee hebben we de afgelopen jaren wel vaker stormen met tropische eigenschappen zien ontstaan, maar ook die zijn nog relatief zeldzaam. 

Omslagfoto: model DWD ICON/ foto Ray Bilcliff