Als je van een afstand naar de aarde en de zon kijkt dan zie je dat de positie van de zon wijzigt ten opzichte van de aarde gedurende een jaar. De aarde draait in een jaar tijd om de zon, en op hetzelfde moment draait de aarde (in 24 uur) om haar eigen as. Die rotatie-as staat niet rechtop maar is enigszins gekanteld. Juist door die gekantelde as hebben we op aarde te maken met seizoenen. In de zomer vangt het noordelijk halfrond veel meer zonlicht op dan in de winter. Het noordelijk halfrond staat in de zomer namelijk naar de zon toegekeerd (links op de afbeelding). Voor het zuidelijk halfrond geldt precies het tegenovergestelde, dit halfrond staat juist van de zon afgekeerd. Met andere woorden, als hier de zomer start, dan begint op het zuidelijk halfrond de winter.

Door de beweging van de aarde om de zon staat de zon twee keer per jaar loodrecht boven de evenaar. Dit markeert het moment van een seizoenswissel.

Wanneer de zon verder naar het zuiden beweegt, wordt het in Nederland herfst. Wanneer de zon naar het noorden beweegt, breekt juist de lente aan. Dit gebeurt meestal rond 22 september en 20 maart. Op deze dagen is wereldwijd de periode waarin de zon onder de horizon staat ongeveer even lang als de periode dat de zon boven de horizon staat. Daarom zeggen we ook wel: de dag en de nacht duren even lang.

Als de zon loodrecht boven de evenaar staat en de komende periode naar het noorden beweegt richting de Kreeftskeerkring, zijn we op weg naar de zomer op het noordelijk halfrond. Beweegt de zon juist richting het zuiden naar de Steenbokskeerkring, dan gaan we op het noordelijk halfrond de winter tegemoet.

Wanneer de zon de evenaar heeft gepasseerd en naar het zuiden beweegt, worden de dagen op het noordelijk halfrond steeds korter. Uiteindelijk komt de zon loodrecht boven de Steenbokskeerkring te staan. Dit is een denkbeeldige lijn op ongeveer 23 graden zuiderbreedte. Het is het meest zuidelijke punt waarboven de zon loodrecht kan staan. Dit gebeurt rond 21 december, wat bij ons het begin van de winter markeert en tevens de kortste dag is. Op deze dag duurt de periode dat de zon onder de horizon staat het langst.

Vanaf dit moment beweegt de zon weer ‘noordelijk’ ten opzichte van de aarde. De dagen worden geleidelijk langer en rond 20 maart staat de zon opnieuw loodrecht boven de evenaar. De noordelijke beweging zet door en rond 21 juni bereikt de zon de Kreeftskeerkring op ongeveer 23 graden noorderbreedte. Wanneer de zon hier loodrecht boven staat, begint de zomer en hebben we de langste dag van het jaar. Daarna beweegt de zon weer naar het zuiden.

Doordat de stand van de aarde ten opzichte van de zon voortdurend verandert, is de opwarming van de aarde niet gelijkmatig verdeeld. In de winter ontvangt het noordelijk halfrond veel minder zonlicht en dus minder warmte dan het zuidelijk halfrond. In de zomer is dit precies andersom. Deze variatie in zonlicht, samen met andere factoren, bepaalt onze seizoenen. Door die variatie van zonlicht en alles wat daarbij hoort hebben we te maken met seizoenen. 

Als de aarde een volledig rechte rotatie-as had gehad, zouden er geen seizoenen zijn. Dan zou de verdeling van zonlicht het hele jaar door hetzelfde blijven.

De meteorologische seizoenen wisselen op de eerste dag van een nieuwe maand. Elk seizoen duurt precies drie maanden. Dit maakt het gemakkelijker om seizoenen met elkaar te vergelijken en om klimatologische berekeningen te maken. Dit is vooral handig voor wetenschappers zoals klimatologen.

• Meteorologische herfst begint op 1 september
• Meteorologische winter begint op 1 december
• Meteorologische lente begint op 1 maart
• Meteorologische zomer begint op 1 juni