Sinds de metingen is het in Nederland in verschillende jaren kouder dan -20 graden geweest. Het absolute kouderecord is op 27 januari 1942 gevestigd. In Winterswijk werd door KNMI waarnemer Jaap Langedijk 27,4 graden gemeten. Dit is het landelijk record.

Om dergelijk lage temperaturen te krijgen is het van belang dat er lange tijd zeer koude lucht vanuit Rusland of de Poolstreken onze kant op stroomt. Dit noemen we transportkou. Op de weerkaarten zien we dan een krachtig hogeluchtdrukgebied boven Scandinavië en lagendruk boven het zuiden van Europa.

De transportkou moet lang aanhouden en het moet stevig waaien waardoor de kou ook sneller vanuit het oosten komt en minder de kans krijgt om op te warmen. Nu kan het in het land flink gaan afkoelen. Iedere dag daalt de temperatuur iets verder. Een sneeuwdek helpt ook, want boven de sneeuw kan de lucht ’s nacht nog wat meer afkoelen.

De laagste temperaturen vallen vrijwel altijd samen met een koudegolf. Dit is een periode van minimaal 5 dagen waarbij de temperatuur niet boven het vriespunt komt. Dit noemen we ijsdagen. Op drie van die dagen moet het ook streng vriezen. Dit betekent dat er een temperatuur van -10 of lager worden gemeten. 

Door het opwarmen van het klimaat worden periodes van extreme kou steeds zeldzamer, maar ze zijn nog niet uitgesloten. Zo hadden we in 2012 nog een landelijke koudegolf van 10 dagen. In Lelystad werd het op 4 februari -22,9 graden.

Berucht zijn de koudegolven uit 1942 en 1956 die beide 18 dagen duurde. In 1942 werd de koudste periode van 10 dagen genoteerd met een daggemiddelde van -11,3 graden. In beide jaren was er ook een Elfstedentocht. In 1947 was er zelfs een koudegolf van 21 dagen. In al deze jaren was er ook een Elfstedentocht.

Wanneer het zo koud is kan je in het ideale geval bijzondere dingen zien. Zo is er kans op poolsneeuw. (in Engels ook wel Diamond Dust). Bij helder, zonnig weer zie je dan om je heen kleine ijskristalletjes glinsteren, alsof er allemaal diamantjes zweven. Ook neemt de kans op optische verschijnselen toe, halo’s. Wintersporters hebben die misschien ook wel in de bergen 

Ook kan je leuke trucjes doen met heet water. Als je dit water in de koude lucht gooit verandert het water direct in ‘sneeuwkristallen’.

Meest spectaculair zijn misschien wel de lichtpilaren die kunnen verschijnen als het donker wordt. Als er ijskristallen met een specifieke vorm in de lucht zweven, dan kunnen die het licht van bv lichtmasten of neonreclames op de grond reflecteren. Hierdoor ontstaan spectaculaire lichtpilaren die ver de lucht in schijnen. In bijvoorbeeld Scandinavië, Canada en Alaska waar het vaak een stuk kouder is komt dit wel vaker voor.

Overigens zijn deze speciale fenomenen al te zien vanaf zo’n -17 graden. -30 graden is dus niet nodig.