Een stofhoos is een kleine, vaak onschuldige wervelwind die soms tientallen meters hoog worden. Ze ontstaan vaak op droge en (zeer) warme dagen als de wind precies gunstig is. Dergelijke windhoosjes kunnen ook elders ontstaan alleen zie je dan vaak geen stof of zand maar andere voorwerpen, zoals papier, bladeren of hooi die worden 'opgezogen'. In de meest extreme gevallen kunnen ook grotere voorwerpen zoals trampolines, parasols, luchtbedden of ander opblaasmateriaal zoals springkussens de lucht in worden geslingerd. Bij deze extreme windhozen kunnen wel ernstige ongelukken voorkomen.

Een stofhoos ontstaat wanneer op een warme dag de lucht gaat opstijgen, bijvoorbeeld boven een droge akker. Doordat de lucht opstijgt wordt omringende lucht aan de grond aangezogen omdat er anders een vacuüm zou ontstaan. De aangezogen lucht kan in combinatie met windschering er voor zorgen dat de opstijgende luchtkolom gaat roteren. 

De roterende beweging van de luchtkolom kan zichzelf nu gaan versterken. Dit komt ondermeer door het toenemende drukverschil en de centrifugaalkracht.

In grote lijnen komt het hier op neer: wanneer een luchtkolom gaat draaien, creëert dit een centrifugaalkracht die de lucht naar buiten duwt tegen de bestaande lucht in. Dit leidt tot een verdere verlaging van de druk in het centrum van de kolom. Door de lage druk in het centrum van de kolom wordt er meer lucht naar binnen getrokken, waardoor de draaiing wordt versterkt.

Naarmate meer lucht naar het centrum stroomt en de draaiende lucht sneller beweegt, neemt de energie en de snelheid van de draaiing toe. Dit versterkt de stofhoos en maakt deze stabieler en meer gedefinieerd.

Dit proces gaat door zolang er voldoende warmte is voor een opwaartse luchtstroom en er voldoende instromende lucht aanwezig is. Wordt de luchtstroom verstoord of valt de warmte weg, dan zal de hoos verdwijnen.

Als de wervelwind over een droge akker trekt dan wordt het stof van de akker of hooi (hooiduivel) de lucht ingezogen en wordt de hoos zichtbaar.

Stofhozen worden met veel verschillende namen beschreven. De namen zijn afhankelijk van de plaats waar ze voorkomen, maar ook de geografische regio. In de volksmond worden stofhozen 'windhoosjes' genoemd. In het oosten van het land komt ook de term 'windheks' voorbij en in Limburg wordt een stofhoos wel eens een 'houvrouw' genoemd. Ook in het buitenland zijn er verschillende namen voor stofhozen. In Engelstalige landen worden stofhozen 'dust devils' genoemd, in Australië heten ze 'Willy Willy'.

Ook kan de naamgeving afhankelijk zijn van het materiaal dat een stofhoos oppakt. Boven een zandvlakte en een kale akker is het stof, maar in een gemaaid weiland worden ze 'hooiduivels' genoemd. Ook bij heidebranden en andere grote vuren komen vergelijkbare verschijnselen voor, dan heten ze vuurduivels of vuurhozen.

Stofhozen moeten niet verward worden met tornado's die veel heftiger en gevaarlijker zijn.

Foto boven artikel: Wouter van Bernebeek