Onweer, of een onweersbui, is een meteorologisch fenomeen dat vrijwel overal ter wereld voorkomt. Wat een onweersbui anders maakt dan andere buien is dat er in een onweerswolk elektrische ontladingen plaatsvinden. De elektrische ontladingen in de onweerswolk zien wij als bliksemflits en de bliksemflits veroorzaakt weer een harde knal die we de donder noemen.

In Nederland onweert het op de meeste plaatsen gemiddeld op zo'n 25 dagen per jaar. In het noordoosten van het land is dit met 21 dagen wat minder en in het westen van Brabant onweert het gemiddeld 34 keer per jaar.

Wat betreft dagen met onweer is het in Nederland helemaal niet zo extreem. Er zijn plaatsen op de wereld waar het bijna dagelijks onweert. In Venezuela, boven het Catatumbomeer, onweert het op maar liefst 260 dagen per jaar! Er zijn ook andere uitersten. Op de polen komt het zelden tot nooit tot onweer.

Bliksem is het zichtbare licht dat vrijkomt bij het elektrisch ontladen van een groot spanningsverschil. Bliksem zien we vaak bij onweersbuien, maar ook in vulkanische aswolken kunnen bliksemontladingen voorkomen. Ook een vlamboog die ontstaat wanneer er kortsluiting ontstaat op een hoogspanningsleiding is een vorm van bliksem.

Bliksem is één van de meest gevaarlijke weersverschijnselen in ons land. Het komt wel eens voor dat mensen door de bliksem getroffen worden en dit helaas niet overleven. Vroeger was bliksem het gevaarlijkste weersverschijnsel in ons land met gemiddeld 2 doden per jaar. Ook als je niet geraakt wordt door bliksem kan het enorm gevaarlijk zijn. Vooral verblinding door een nabije inslag is gevaarlijk in het verkeer. Daarnaast kan een nabije inslag zorgen voor rondvliegend puin en elektrische apparatuur verwoesten.

In een grote onweerswolk komen zeer hoge verticale windsnelheden voor: soms wel tot meer dan 100 km/uur omhoog of omlaag. In deze snelle luchtstromen zweven verschillende soorten deeltjes. Over het algemeen zijn dit waterdruppels, ijskristallen en een soort hagelkorreltjes die meteorologen 'graupel' noemen. Door de enorme verticale windsnelheden botsen de deeltjes veelvuldig met elkaar. Bij elke botsing van een deeltje wordt een klein beetje statische elektriciteit opgewekt en ontstaat er langzaam een groot spanningsverschil binnen de onweerswolk. Wanneer het spanningsverschil groot genoeg is, vindt er een ontlading plaats die wij zien als bliksem en horen als donder.

De meeste bliksemontladingen vinden plaats binnen de onweerswolk zelf, grofweg 80% van alle ontladingen. Soms kunnen ontladingen van de wolk, door de lucht, naar een andere plek in de wolk gaan: een wolk-wolk-ontlading. Andere ontladingen gaan van de wolk naar het aardoppervlak: de wolk-grond-ontlading, andersom is ook mogelijk: de grond-wolk-ontlading. Met name de wolk-grond-ontladingen worden blikseminslagen genoemd.

In een ontlading kan de stroom soms wel oplopen tot 100 miljoen volt. De sterkte van de ontlading wordt bepaald door de hoeveelheid elektrische energie, iets dat wij kennen als het aantal 'Ampères'. Een gemiddelde bliksemontlading bevat 60.000 Ampère stroom. Soms kunnen ontladingen meer dan 300.000 Ampère bevatten. Dit zijn vaak de ontladingen die voor brand en schade zorgen.

Bij een bliksemontlading komt enorm veel energie vrij. Een deel van de energie wordt omgezet in zichtbaar licht (de flits), een ander deel van de energie wordt omgezet in warmte. Omdat de lucht rond een bliksemkanaal in een zeer korte tijd extreem opwarmt, soms tot wel 30.000 graden Celsius, zet de lucht extreem snel uit. De uitzetbeweging van de lucht beweegt dan als schokgolf door de atmosfeer en bereikt ons dan als geluidsgolf. 

De donder is erg handig voor het bepalen van de afstand tussen de bliksemontlading en jouw standpunt. Omdat geluidsgolven met ongeveer 330 meter per seconde door de lucht bewegen, wordt elke 3 seconden ongeveer 1 kilometer afgelegd. Begin na een bliksemflits te tellen en deel het aantal seconden door 3 om de afstand in kilometers te achterhalen. Zit er tussen de bliksemflits en de donder 6 seconden, dan is de afstand ongeveer 2 kilometer. Zit er tussen de bliksemflits en donder maar 1 seconde, dan is de afstand iets meer dan 300 meter. 

Onweer kan zeer gevaarlijk zijn. Regelmatig gaan onweersbuien gepaard met andere verschijnselen, zoals overvloedige regenval, grote hagelstenen, zeer zware windstoten en in extreme gevallen ook een tornado. Op een dag dat onweersbuien mogelijk zijn, is het van groot belang dat je op de hoogte bent van het meest recente weerbericht. Wanneer je buiten bent, moet je bij onweer zo snel mogelijk een goede schuilplaats opzoeken; bij voorkeur een huis of in een auto. Ga nooit onder een boom schuilen, want een boom kan geraakt worden door de bliksem en door de enorme hitte exploderen (zie video). Ook schuilen onder metalen constructies en nabij een metalen afrastering is niet verstandig.

Mocht je nergens kunnen schuilen, dan moet je met de voeten tegen elkaar gehurkt gaan zitten. Omdat de voeten tegen elkaar staan, kan stroom van een nabije blikseminslag niet door je hele lichaam heen. De kans op ernstige verwondingen is dan het kleinst.

Weten wanneer je moet schuilen is dus belangrijk. De Amerikanen gebruiken hiervoor een goede vuistregel: "When thunder roars, go indoors". Letterlijk vertaald betekent dit "wanneer je onweer hoort, ga naar binnen". Meestal hoor je onweer wanneer de bui zich binnen 10 tot 20 kilometer van jou vandaan bevindt.

In het donker zie je onweer soms al van honderden kilometers afstand, zeker wanneer de lucht rond een onweersbui vrij is van andere bewolking. Overdag is dit moeilijker in te schatten, maar onweerswolken kondigen zich soms al uren van te voren aan. Door naar de lucht te kijken, kan je zien of er onweer op komst is, of dat er een onweersbui in de buurt aanwezig is.

Soms zie je in de ochtend allemaal kleine wolkentorentjes die daarna verdwijnen. Deze wolkjes verraden de grote onstabiliteit hogerop in de atmosfeer. Regelmatig komt het na het zien van deze wolkjes tot onweersbuien enkele uren later.

Wanneer een onweersbui op 20 tot 100 kilometer van jouw plaats aanwezig is, zie je in de lucht vaak een enorme wolk die soms tot wel ruim 16 kilometer hoog kan komen. Deze wolk heeft vaak de vorm van een aambeeldvormige wolk, of lijkt op de paddenstoelwolk van bijvoorbeeld een atoombom. 

Als een onweersbui echt dichtbij is, zijn aan de voorkant van de bui soms rolwolken of 'shelfclouds' te zien. Achter deze wolk bevindt zich de neerslag, hagel en soms ook de zware windstoten. Wanneer je dit soort wolken zien, bevindt het onweer zich meestal binnen 10 kilometer.

Met de hedendaagse technologie zie je de onweersbuien natuurlijk al ruim van te voren aankomen door op de radarbeelden en bliksemdetectie te kijken. Toch zegt een kijkje in de lucht soms meer dan een radarplaatje op jouw smartphone!