De ideale situatie om de Mistral te laten ontstaan is wanneer ten westen van Frankrijk, boven de Golf van Biskaje, een hogedrukgebied aanwezig is. Bijvoorbeeld door een uitloper van het Azorenhoog. Boven Italië moet een lagedrukgebied aanwezig zijn. Dit wordt het Genualaag genoemd. Dit is een diepe depressie die in combinatie met het hogedrukgebied voor een groot drukverschil zorgt in het centrale en oostelijke deel van Frankrijk.

Door de positie van deze druksystemen ontstaat er een sterke noord- tot noordwestelijke wind die soms dagen kan aanhouden. Door de hoogteverschillen in dit deel van Frankrijk wordt de wind in het Rhônedal versterkt. De aangevoerde lucht komt uit het noorden en heeft vaak een polaire oorsprong. De lucht is meestal erg droog en koud, waardoor het weerbeeld droog en zelfs vrij zonnig is. Voor het gevoel is het echter zeer koud en schraal. De Mistral komt het meest voor in de winter of lente, maar is zeker geen onbekende in de andere seizoenen.

Toen de Romeinen zich in Frankrijk bevonden, waren zij al erg onder de indruk van de sterke wind die in de wintermaanden kon optreden. Magistraal vonden zij de wind en ze noemden hem Magistralis. Via de lokale Franse dialecten kreeg de wind zijn uiteindelijke naam: de Mistral.

De Mistral is de wind die evenwijdig met de Rhônevallei waait. De Mistral wordt ook wel Mistral Général genoemd. Soms zijn er ook vanaf de hellingen van de Rhônevallei sterke valwinden. Dit noemt men de Mistral Local. Deze valwinden hebben een ander karakter en ontstaan op een andere manier. Door deze winden een andere naam te geven zijn ze te onderscheiden van de echte Mistral.

Omdat de Mistral soms dagen kan aanhouden, zowel overdag als 's nachts, wordt gezegd dat mensen het gebied zijn ontvlucht omdat zij gek werden van de loeiende en huilende wind. Er is een oud spreekwoord dat zegt dat je mensen die een moord hebben gepleegd na een week mistral eigenlijk moet vergeven.

De basiswind is al zeer sterk, maar in de Rhônevallei treedt ook nog een versterkend effect op als de wind door het 'smalle' dal met zijn steile berghellingen wordt geperst. Dit wordt het Venturi-effect genoemd. De Mistral kan in sommige extreme gevallen windsnelheden van 130 km/uur per halen met windstoten tot 150 km/uur! Gebruikelijker zijn windsnelheden van 6 tot 9 Beaufort.

De Mistral heeft ook een positieve kant. De koude wind is gunstig voor druiven als de ranken enigszins beschut zijn opgesteld. De wind koelt en droogt de druiven en voorkomt daarmee eventuele ziektes en rot. De Mistral heeft dus een sterk drogende werking. Door de lokale bevolking wordt de Mistral ook wel de ‘mange-fange’ genoemd wat moddereter betekent. De wind droogt eventuele modderige akkers en berghellingen.