Valwinden zijn bijzonder gevaarlijk omdat ze vaak onverwacht en plotseling optreden. Terwijl tornado’s vaak gepaard gaan met waarschuwingssignalen, zoals woeste kolkende luchten, of een zichtbare trechterwolk, zijn valwinden moeilijker te voorspellen en komen ze onverwachts. Een valwind, of in het Engels een downburst, treedt op bij grote buienwolken.

Een valwind ontstaat wanneer een kolom lucht uit een grote (onweers)wolk (een cumulonimbus) naar beneden stort en zich uitspreidt langs het aardoppervlak als de lucht tegen de grond botst. De windsnelheden kunnen met gemak oplopen tot ruim 150 km/uur en kunnen voor grote schade zorgen. De meest hevige valwinden bereiken snelheden boven 200 km/uur.

Feitelijk heeft elke buienwolk een opwaartse stroming (updraft) en een stroming naar de aarde gekeerd. Met de naar de aarde gerichte luchtstroom (de downdraft) komt de neerslag mee en worden vaak windstoten waargenomen. Dit is echter niet vergelijkbaar met een vernietigende valwind waar we het nu over hebben. Om tot een zware valwind te komen moet alles wel precies goed vallen. 

We maken onderscheid tussen een natte valwind en een droge valwind. Het verschil zit hem in de neerslag waar de valwind mee gepaard gaat. 

Een droge valwind zal over het algemeen als verrassender worden ervaren. Door een gebrek aan hevige neerslag wordt je niet direct gealarmeerd. Droge valwinden ontstaan als volgt: uit een grote buienwolk met een hoge wolkenbasis valt regen die verdampt op het moment dat deze naar beneden valt. Het verdampingsproces zorgt ervoor dat de lucht afkoelt. Bij de overgang van water naar waterdamp of van ijs naar water is warmte nodig die wordt onttrokken van de omringende lucht.

Koudere lucht is zwaarder en valt sneller naar beneden. Aan de grond is het vaak warm en de lucht is droog. Er valt nauwelijks tot geen neerslag op de grond en de plots opstekende koude luchtstroom die naar beneden valt en langs het aardoppervlak verspreidt komt zo compleet onverwachts.

Bij een natte valwind regent het wel hard aan de grond. De belangrijkste processen die een rol spelen bij de naar beneden stortende lucht zijn de regen zelf die als het ware de koude lucht uit de wolk mee naar beneden sleurt. Daarnaast is vaak de neerslag bij aanvang van het vallen nog bevroren (denk bijvoorbeeld  aan hagel). Bij het smelten van hagel zien we eenzelfde proces als bij het verdampen. Ook nu wordt energie onttrokken van de omringende lucht waardoor deze afkoelt en zwaarder wordt. Hierdoor valt de lucht versneld naar beneden. De hevige regenval zorgt er vaak wel voor dat je al enigszins gealarmeerd wordt, maar als de valwind komt, dan is er verder weinig tegen te doen.

Incidenten met valwinden worden nog wel eens verward door incidenten met tornado’s. Uit het schadepatroon is vaak te ontwaren wat voor extreem weerfenomeen is opgetreden.

Bij valwinden zie je vaak rechtlijnige schade. De wind beweegt in feite in één richting. Bij een tornado hebben we te maken met een roterende kolom lucht die over de grond trekt. De schade is dan veel chaotischer en alle kanten op.

Het schadepad van een zware downburst kan tientallen kilometers lang zijn. Wanneer het pad kleiner is dan 4 kilometer spreekt men van een microburst. Soms lijnen de buien op en zien we meerdere valwinden in een strook overtrekken.

In augustus 2024 was er in Meppel veel schade door een valwind. Op de Middellandse Zee verging in dezelfde maand tijdens de nacht een luxe zeiljacht waarbij meerdere doden vielen. Eerst werd er gedacht dat het hier om een windhoos ging, maar de autoriteiten zijn later, na onderzoek van een downburst uitgegaan.

Valwinden kunnen een zeer groot gevaar zijn voor vliegtuigen die aan het landen of opstijgen zijn. Bij een valwind is er een enorme windschering tussen de kolom die naar beneden dendert en de omringende lucht. Als een vliegtuig in een valwind terecht komt, wordt hij als het ware met grote kracht naar de aarde gedrukt met alle risico's van dien.

Foto boven artikel: Wouter van Bernebeek