Om ijzel te krijgen, moet de atmosfeer een bepaalde verticale opbouw hebben met een specifieke afwisseling van koudere en zachtere luchtlagen. Aan de grond is het rond het vriespunt of zelfs nog kouder. Daarboven is een luchtlaag aanwezig die ook koud is (temperatuur onder nul). Boven die luchtlaag is een luchtlaag met temperaturen boven het vriespunt, een warme luchtlaag. Tenslotte is op het hoogste punt weer een koude luchtlaag aanwezig.

We spreken van ijzel op het moment dat onderkoelde regen op een koud oppervlak valt. Er ontstaat een ijslaag die op de straten en wegen voor extreem gladde situaties kan zorgen. IJzel kan zeer verraderlijk zijn omdat het bij zeer lichte neerslag ook al erg glad kan worden. 

In dit geval zijn in die bovenste koude luchtlaag wolken aanwezig waaruit sneeuw valt. De sneeuw komt terecht in de warme luchtlaag en smelt. Eerst is het mix van regen en smeltende sneeuw, maar uiteindelijk is het alleen regen.

De regen komt nu in de onderste luchtlaag terecht die een paar honderd meter dik is. Deze laag is weer koud en de temperatuur is onder het vriespunt. De regen koelt af en de temperatuur van het water komt onder het vriespunt. De luchtlaag is echter net niet dik genoeg om het water te doen bevriezen ook al is de temperatuur onder nul. Het water is nu onderkoeld en we spreken van onderkoelde regen of motregen.

Zodra dit water de grond raakt of een boom, huis of ander object bevriest het en ontstaat er een ijslaag. Door dit ijs wordt het spekglad. Het ijzelt.

IJzel is zeer moeilijk te bestrijden met strooizout. Je kan vooraf wel strooien maar het zout verliest snel zijn werking door de vallende regen dat het zout verdunt en deels wegspoelt, zeker als het doorregent. Als er eenmaal een ijslaag ligt is deze ook amper te bestrijden met strooimiddelen. Er wordt bij ijzel meestal gekozen om een dikke laag strooisel op het ijs te strooien die dan ingereden moet worden. Meestal is er weinig verkeer waardoor het inrijden niet echt lukt. Hogere temperaturen doet de ijzel echt verdwijnen. Het algehele advies bij ijzel is niet de weg op te gaan als dat niet direct nodig is. Moet het wel dan zeer langzaam rijden en niet denken als je een strooiwagen ziet dat het niet meer glad kan zijn.

In extreme situaties kan het soms urenlang ijzelen. We spreken dan ook wel van een ijzelstorm. Het ijs groeit dan aan tot een zeer dikke laag, soms wel van een paar centimeter dik. Dit kan tot gevaarlijke situaties leiden en niet alleen door gladheid. Bomen kunnen bijvoorbeeld topzwaar worden en door het ijs en breken. Maar ook elektriciteitsmasten of hoogspanningskabels die in de lucht hangen kunnen bezwijken onder het grote gewicht van het ijs.

In de volksmond wordt ook bij een andere situatie wel van ijzel gesproken, maar het mechanisme is anders. In dit geval valt er regen of motregen met een temperatuur iets boven nul op de grond. De grond is echter wel onder nul omdat er bijvoorbeeld nog vorst in de grond zit. De regen bevriest en het wordt glad door bevriezing. Hierdoor kan het net zo glad worden als bij echte ijzel en de gevolgen zijn net zo heftig.