Wegen die onderwater staan, kelders die volgelopen zijn, of daken die onder het gewicht van een enorme hoeveelheid water instorten. Deze extreme regenval met alle gevolgen van dien, komt dit tegenwoordig vaker voor?

Het antwoord is ja. De klimaatverandering die gaande is en daarmee de opwarming van het klimaat is een belangrijke drijfveer voor meer extreem weer. Hogere temperaturen leiden tot meer verdamping en warmere lucht kan meer waterdamp bevatten. Dit scheelt gemiddeld zo'n 7 procent per graad Celsius. Buien kunnen zo veel extremer worden met veel neerslag in korte tijd. En dat niet alleen, de frequentie van extreme regenval neemt eveneens toe.

De klimaatverandering heeft gevolgen voor de atmosferische circulatie. Circulatiepatronen kunnen verschuiven waardoor sommige gebieden vaker met zware regenbuien te maken krijgen. Daarnaast zorgt de opwarming er voor dat water van zeeoppervlakken sneller verdampt. De watercyclus wordt hierdoor versterkt. Het extra vocht kan zich concentreren in de atmosfeer en leiden tot intensievere neerslag als het condenseert en valt als regen.

In Nederland is al een trend van toenemende intensiteit en frequentie van zware regenval waar te nemen. In de KNMI klimaatscenario's valt te lezen dat extreme buien in de toekomst vaker voorkomen.

En dat levert met enige regelmaat de wateroverlast beelden op. Wateroverlast wordt mede veroorzaakt door de verstedelijking. Er is een duidelijke toename geweest van verharde oppervlakten, zoals wegen, parkeerplaatsen en gebouwen. Deze oppervlakten zijn bijna altijd ondoordringbaar en water dat er valt moet afgevoerd worden. Logischerwijs stroomt het water naar het laagste punt totdat het in het riool terecht komt of een waterloop zoals een sloot, beek of rivier.

Veel van de huidige rioolsystemen zijn decennia geleden aangelegd naar maatstaven en verwachtingen die toen golden. De capaciteit die toen verwacht werd is door de snelle verandering van het klimaat achterhaald. Een deel van het huidige rioolsystemen kan de extreme regenval van nu niet aan waardoor het water via de straten wegloopt en er wateroverlast optreedt.

Een verouderd rioleringssysteem is niet zomaar aangepast of vervangen. Zeker in drukke wijken en gebieden is dit een ingrijpend en ingewikkeld proces. In Nederland zijn ruim 300 gemeenten en er ligt meer dan 100.000 km riool. Jaarlijks worden er door gemeenten werkzaamheden gestart om knelpunten in het bestaande systeem aan te passen of delen van het netwerk te vervangen. Daarnaast hebben gemeenten meerjarig beleid om riool, kolken en gemalen structureel te onderhouden en te inspecteren.

Bij al die projecten moeten gemeenten ook nog allerlei budgettaire afwegingen maken. De kosten kunnen flink oplopen en het geld ligt niet voor het oprapen. Er wordt zo gestreefd naar de beste manier om het systeem te laten werken, tegen de meest gunstige maatschappelijke prijs.

In nieuwbouwprojecten worden de nieuwste rioleringssystemen en afwateringstechnieken toegepast onder andere op basis van klimaatprognoses. Daarnaast zie je steeds vaker dat er ruimte wordt ingericht voor hemelwateropvang, bijvoorbeeld in de vorm van wadi's.

Grote waterhoeveelheden die niet via de natuurlijke bodem worden opgenomen stromen snel over de verharde ondergrond totdat ze een waterloop tegenkomen. Zo’n beek, sloot of rivier krijgt nu in een keer met heel veel water te maken. Het waterpeil stijgt snel en dat kan weer tot overstromingen leiden.

Door de verstedelijking hebben we veel natuurlijke buffers opgegeven zoals graslanden en wetlands. Deze gebieden kunnen goed water absorberen, maar zijn nu deels vervangen door harde bodems. 

Een lange periode werden groene ruimtes in een stad niet als noodzakelijk gezien en vaak werden ze opgeofferd voor nog meer steen. Inmiddels komt men daar wel van terug en zien we dat er weer meer aandacht voor groen is. Naast het feit dat parken en bosschages water beter absorberen en afvoeren zorgt groen voor verkoeling tijdens hete periodes in de stad.

De opwarming van de aarde zal voorlopig niet stoppen. En dus zullen hevige buien en langdurige regenval een vertrouwd beeld worden in onze samenleving. Om de bijbehorende wateroverlast tegen te gaan zijn innovatieve bovengrondse oplossingen zoals waterdoorlatende bestrating, groene daken, regenwateropvangsystemen, en de aanleg van waterbuffers noodzakelijk. Aan dit soort oplossingen wordt gelukkig steeds vaker gewerkt.

Foto boven artikel: Tim Vaneker, De Lutte 24 juli

17/8: Een deel van deze tekst is aangepast en uitgebreid om een beter inzicht te krijgen in gemeentelijk beleid mbt riolering en afwatering.