Als de zon, de maan en de aarde recht uitgelijnd staan is er ergens op een aarde een totale zonsverduistering te zien. Wanneer je een denkbeeldige rechte lijn vanuit het centrum van de zon door het centrum van de maan trekt en deze lijn doortrekt richting de aarde dan is er sprake van een totale zonsverduistering op de plek waar de lijn op de aarde valt. Gaat de lijn net noord of zuid langs een van de polen dan is er sprake van een gedeeltelijke verduistering.

Een zonsverduistering ontstaat als de maan zich tussen de aarde en zon bevindt waardoor het zonlicht deels wordt geblokkeerd door de maan. De maan zorgt zo voor een schaduw die op de aarde valt. Een zonsverduistering kan alleen optreden rond nieuwe maan. Nieuwe maan komt een keer in de maand voor, maar er is niet iedere maand een zonsverduistering. Dit komt omdat de baan van de maan om de aarde niet exact in hetzelfde vlak draait als het vlak waarin de aarde om de zon draait. De baan van de maan is zo'n 5 graden gekanteld ten opzichte van de baan van de aarde waardoor een exacte uitlijning van de zon, de maan en de aarde veel minder vaak voorkomt dan nieuwe maan.

Wanneer de baan van de maan precies het vlak van de baan van de aarde snijdt en het is nieuwe maan dan treedt er een zonsverduistering op. Gemiddeld gebeurt dit eens in de zes maanden.

Een zonsverduistering is nooit overal op aarde zichtbaar. Sowieso is de eclips niet zichtbaar op het deel van de aarde dat van de zon is afgekeerd, maar ook in het verlichte deel van de aarde is de zonsverduistering niet overal zichtbaar. Dit komt omdat de maan veel kleiner is dan de aarde.

De schaduw die de maan op de aarde kan werpen is daardoor nooit groot genoeg om het totale deel van de aarde dat naar de zon is gekeerd te verduisteren. Wel varieert de grootte van de schaduw per verduistering. Dit komt omdat de afstand van de maan tot de aarde niet altijd hetzelfde is. Wanneer de maan dicht bij de aarde staat (bijvoorbeeld als we spreken van een supermaan) is de kernschaduw (umbra) van de maan rond de evenaar zo'n 150 kilometer in doorsnee. Rond de polen kan de doorsnee van de schaduw oplopen tot 1000 kilometer omdat het zonlicht daar onder een vlakkere hoek de aarde bereikt en de schaduw dus ook groter wordt.

Op de afbeelding hierboven is de umbra of kernschaduw weergegeven. Als je op aarde in deze schaduw staat dan zie je de zon niet, de zon is dan verduisterd. Op de afbeelding zien we ook de penumbra, de halfschaduw. In dit gebied valt nog diffuus zonlicht en het schaduwgebied is veel groter dan de kernschaduw. Sta je op aarde in de penumbra dan ervaar je een gedeeltelijke zonsverduistering.

We schreven al dat de afstand tussen de maan en de aarde varieert. Dit komt omdat de baan van de maan niet exact cirkelvormig is, maar een ellips. Als de maan ver van de aarde staat is de schaduw van de maan tijdens een complete zonsverduistering niet groot genoeg om de zon helemaal af te dekken. De maan staat te ver weg, waardoor de punt van de umbra de aarde niet bereikt. Er valt nog wel een schaduw op de aarde alleen noemen we dit schaduwgebied de antumbra (zie afbeelding).

De totale verduisteringen die je in dit gebied waarneemt zijn ringvormige verduisteringen. Er is dan een ring van zonlicht rond de maanschijf te zien. Om een dergelijke zonsverduistering te krijgen moet de maan op minimaal 373.000 kilometer afstand van de aarde staan.

Als je de zonsverduistering wil bekijken bedenk dan dat rechtstreeks in de zon kijken een zeer slecht idee is en schadelijk voor je ogen. Ook een gewone zonnebril is niet geschikt om rechtstreeks in de zon te kijken. Om een zonsverduistering goed te bekijken kan je het best een eclipsbril gebruiken. Als je niet over een eclipsbril beschikt is het ook mogelijk om het zonlicht te projecteren op een vlakke ondergrond. Gebruik bijvoorbeeld een vergiet of een stuk karton waarin je gaatjes hebt geknipt met een perforator. Laat het zonlicht door de gaatjes vallen en je ziet tijdens de gedeeltelijke zonsverduistering hapjes uit de cirkeltjes die geprojecteerd worden. 

Eerstkomende (gedeeltelijke) zonsverduisteringen die in Nederland (deels) te zien zijn:

• 25 oktober 2022 gedeeltelijke zonsverduistering helemaal zichtbaar
• 29 maart 2025 gedeeltelijke zonsverduistering helemaal zichtbaar
• 12 augustus 2026 gedeeltelijke zonsverduistering helemaal zichtbaar
• 2 augustus 2027 gedeeltelijke zonsverduistering helemaal zichtbaar
• 26 januari 2028 gedeeltelijke zonsverduistering alleen begin is zichtbaar

Foto boven artikel Simone Genna Wiersma