Een lagedrukgebied trekt vrijdag van west naar oost over Nederland. De wind draait op de 'kop' van het laagje al snel naar een oostelijke richting, waardoor koude lucht boven Duitsland en Denemarken langzaam in beweging komt. Het extreem koude weer in Scandinavië gaat ons overigens niet bereiken: dat gaat meer richting Oost-Europa. De vorstgrens zelf nadert waarschijnlijk vrijdagavond of in de nacht naar zaterdag het noordoosten van ons land. Deze omslag kan in delen van Groningen, Drenthe en mogelijk ook Friesland gepaard gaan met enige tijd natte sneeuw of sneeuw en de kans bestaat zelfs dat het daar eventjes wit wordt. Zodra de neerslag verdwijnt ziet deze koude lucht kans om zich verder zuidwestwaarts uit te breiden over de Benelux.

De verwachting is dat de vorstgrens zaterdag eind van de ochtend dwars over Nederland ligt: in het zuidwesten ligt het kwik dan nog rond +2 graden, terwijl het in Groningen waarschijnlijk al een eerste ijsdag binnen een serie wordt. Overdag warmt het ook niet of nauwelijks meer op. We kunnen hierbij spreken over een klassieke kou-inval met transportkou, aangevoerd door de wind. Het temperatuurkaartje hieronder toont de verwachte verdeling voor zaterdag rond het middaguur. De neerslagkans neemt daarbij verder af en vanuit het noordoosten gaat de zon van tijd tot tijd schijnen.

Wanneer het zaterdagavond verder opklaart duikelt de temperatuur snel tot onder het vriespunt. Landinwaarts zijn in de nacht naar zondag al minima mogelijk van -5/-6 graden, wat we matige vorst noemen. Elders vriest het licht met veelal -1 graden aan zee tot -4 graden in het zuiden. De noordoostenwind valt enige tijd grotendeels weg.

De dagen daarna komen we nog wat dieper in de koude lucht terecht. Zondag en maandag lijken regionaal zogenaamde 'ijsdagen' te kunnen worden: dit zijn dagen waarop de temperatuur het hele etmaal onder nul blijft. Met name in het noorden en oosten zal dit gebeuren. Het weerbeeld is hierbij op veel plaatsen vrij zonnig, maar langs de kust is de atmosfeer iets onstabieler. Mede door invloed van de warme Noordzee komen daar meer wolkenvelden tot ontwikkeling en kan soms ook een winterse bui (sneeuwbui) passeren. Dat levert zeer lokaal een witte wereld én gladheid op, maar waarschijnlijk alleen in een smalle kuststrook. De Waddeneilanden lijken hier overigens de grootste kans op te maken. Elders is van winterse neerslag voorlopig geen sprake.

Vanaf dinsdag draait de stroming iets meer naar noord. Oorzaak hiervan is dat de as van het hogedrukgebied boven Noorwegen zich langzaam richting Schotland verplaatst. Met name de kustprovincies worden gevoeliger voor bewolking en soms een winterse bui, terwijl het binnenland meestal nog verstoken blijft van al dit grijs. De laagste temperaturen staan dan ook gepland voor de oostelijke helft. Vooral de nacht naar dinsdag is potentieel een koude: lokaal kan het dan zomaar -7 of -8 graden worden, mits het breed opklaart. In geval van een sneeuwdek was het trouwens nog véél kouder geworden en hadden we her en der gemakkelijk strenge vorst (< -10 graden) kunnen halen. Een gesloten sneeuwdek houdt warmte in de bodem namelijk vast, waardoor het boven deze sneeuwlaag veel sneller kan afkoelen. Maar dat lijkt nu dus niet aan de orde.

Dan rest ons natuurlijk dé vraag die bij veel mensen zal opkomen: kunnen we binnenkort de schaatsen uit het vet halen? Dat zou zomaar eens kunnen! In ieder geval voor het noorden en oosten van Nederland lijkt die kans momenteel best groot. Dan spreken we niet over de grotere meren of buitenwateren, want daarvoor is deze kou niet fel genoeg. Een schaatsperiode zoals februari 2021 moeten we nu dus echt nog uit ons hoofd zetten.

Het is wel een feit dat er ontzettend veel water aanwezig is in de natuur. Zo hebben de enorme hoeveelheden regen van de afgelopen maanden nu een positief effect voor de schaatsliefhebber: op veel ondergelopen weilanden en akkers zou komende week namelijk zomaar geschaatst kunnen worden. IJsbanen die speciaal geprepareerd zijn voor een koude periode als deze kunnen vanaf maandag of dinsdag waarschijnlijk regionaal ook wel hun deuren openen. Vennetjes en slootjes in de natuur zijn nog onzeker, maar als we een blik werpen op de 'ijspluim' dan zien we wel een duidelijk signaal verschijnen. Voor open wateren met een diepte van circa één meter wordt halverwege komende week al een ongeveer 6 cm dikke ijslaag berekend. Dat is ruim voldoende om overheen te kunnen schaatsen. Veel vennen en kleine wateren in de natuur zijn minder diep dan een meter en dat geldt helemaal voor ondergelopen weilanden, dus daar zal dit hele proces nog iets sneller verlopen.

Hierbij tellen trouwens wel nog andere factoren vrij zwaar, zoals bijvoorbeeld de wind. Met name de eerste dagen vanaf zondag kan een vrij stevige noordooster komen te staan die het gevoelsmatig behoorlijk koud maakt. Gevoelstemperaturen die verwacht worden komen 's ochtends dan uit rond -10 graden. Deze wind maakt het echter lastig om een plas water in één nacht te laten bevriezen, omdat er beweging in zit. Zodra een ondergelopen weiland of vennetje eenmaal dichtgevroren is kan het wel heel snel gaan. Wees dus voorzichtig met natuurijs komende week en betreed alleen een ijsvloer van heel ondiep water. Een andere factor is sneeuw, maar dat lijkt op die enkele bui aan zee na dus geen issue te worden.

Foto omslag: Gerard van Vugt