De woorden 'Stau' komen niet alleen voor in de Duitstalige fileberichten, maar ook in onze wintersport artikelen. Zo zou "Nordstau zorgt voor sneeuwdump in de Alpen" zomaar een titel kunnen zijn die we gebruiken. Voor de wintersporters en sneeuwliefhebbers zijn dit de momenten om op te letten. Bij een langdurige en sterke Stau kan namelijk veel neerslag (regen en sneeuw) vallen. In extreme situaties kan wel 1 of 2 meter sneeuw vallen in de bergen. Hoe het precies zit met een Stau en wat de impact voor jouw wintersport is leggen we uit in dit artikel.

Stau is een Duits woord voor ophoping of opstuwing (en file natuurlijk). In de meteorologie wordt deze term gebruikt wanneer vochtige lucht tegen een obstakel, zoals een bergketen, stroomt en opgetild wordt. Hierdoor kan de lucht condenseren, ontstaan er wolken en uiteindelijk neerslag als de wolken dik genoeg zijn. Bij een Stau situatie kan het erg verschillen hoeveel neerslag er valt, van enkele millimeters tot wel meer dan 200 millimeter.

Hoeveel er valt hangt deels af van de aangevoerde luchtsoort. Hoe vochtiger deze is, hoe meer neerslag er valt. Ook de mate van opstuwing speelt een rol. Dit hangt af van de sterkte van de stroming richting de berg, maar ook van de berg zelf: is deze hoog en stijl of loopt deze geleidelijk op? Bij een krachtigere opstuwing zullen wolken dikker worden en ook meer neerslag laten vallen. Tot slot is er nog een derde belangrijke factor: de tijd.

Eigenlijk kan er in elk aaneengeschakeld bergebied een Stau voorkomen. In de Alpen kennen we 4 typen Stau: Nordstau, Südstau, Weststau en Retour d'Est. Doordat de Alpen zich uitstrekken van west naar oost zijn vooral de Nordstau en Südstau bekend en in minder mate de Weststau en Retour d'Est. Elk type Stau heeft een andere invloed op het weer in de Alpen. Dit zijn ze in het kort op een rij:

Nordstau

In deze situatie zorgt een noordelijke stroming met koelere lucht voor opstuwing aan de noordzijde van de Alpen. Met name aan de noordkant van de Alpen valt neerslag. Doordat de lucht over het Alpenvoorland stroomt met allerlei heuvels, zoals het Zwarte Woud, is al wel een deel van het vocht en de neerslag achtergebleven voordat het de Alpen weet te bereiken. De Alpenregio's die de meeste neerslag kunnen verwachten in zo'n situatie zijn Vorarlberg, de noordelijke delen van Tirol en Zwitserland, Zuid-Duitsland en Salzburg.

Südstau

Dit is de tegenhanger van de Nordstau: een stroming uit zuidelijke richting. Vaak komt deze situatie voor, waarbij een lagedrukgebied zich boven de golf van Genua vormt (Genua laag). Aan de oostflank van het Genua laag is de windrichting zuid tot zuidoost en dus loodrecht op de zuidelijke Alpen. De regio's die de meeste neerslag kunnen verwachten zijn Noord-Italië, Slovenië en Karinthië. Anders dan bij de Nordstau botst deze vochtige lucht vrijwel direct op de hoge bergen van de Alpen, waardoor de opstuwing sterker is. Op het moment dat zo'n lagedrukgebied traag beweegt kan deze voor langdurige en intensieve neerslag aan de zuidkant van de Alpen zorgen. Zeker in het najaar wanneer de Middellandse Zee nog relatief warm is wordt veel vocht meegenomen richting de zuidelijke Alpen. Ook zorgt de Middellandse Zee ervoor dat de sneeuwvalgrens bij een Südstau over het algemeen hoger ligt dan bij een Nordstau. Dit komt doordat de lucht in dit geval zachter is.

Weststau

Bij een (noord)westelijke stroming wordt vochtige lucht vanaf de Atlantische Oceaan tegen de westkant van de Alpen opgestuwd. Met name de Franse en Zwitserse Alpen profiteren van zo'n situatie. Waar we bij een Nordstau vaak de aanvoer van koelere lucht hebben en bij een Südstau zachtere lucht, is het bij een Weststau afhankelijk van de oorsprong van de lucht. Komt deze bijvoorbeeld uit het zuidwestelijke of noordwestelijke deel van de Atlantische Oceaan.

Retour d'Est

Dit is een redelijk ‘zeldzame’ vorm van Stau die niet elke winter voorkomt. Er zijn namelijk redelijk specifieke factoren nodig. Vaak beweegt een Genua laag door naar het oosten. Er zijn situaties waarbij deze blijft ‘hangen'. Hierdoor ontstaat een oostelijke stroming op de Po-vlakte. De lucht botst vervolgens op de bergen in de Piemonte-regio. Door de vorm van de Alpen kan deze lucht eigenlijk nergens anders heen behalve opstijgen. Hierdoor zijn lokaal extreme neerslaghoeveelheden mogelijk in de Piemonte regio en de gebieden op de Frans-Italiaanse grens. In een dag tijd kan er 1 tot 2 meter sneeuw vallen.

Binnen de bovengenoemde regio's kunnen lokaal alsnog verschillen optreden. Dit hangt deels af van de oriëntatie van een individuele berg en of deze in de ‘schaduw’ van een berg stroomopwaarts ligt. Ook zijn er plaatsen in de Alpen die een soort ‘Stau hotspot’ zijn. Deze plaatsen profiteren van diverse Stau situaties. In Vorarlberg valt bijvoorbeeld neerslag bij zowel de Nordstau als de Weststau. Hierdoor is zo'n plaats behoorlijk sneeuwzeker in de winter, omdat er meerdere keren in het seizoen een flink pak sneeuw verwacht kan worden.

Waar het bij een Stau-situatie aan de loefzijde van de berg flink kan regenen of sneeuwen, is het aan de lijzijde een heel ander verhaal. Daar valt vaak nauwelijks neerslag of is het zelfs droog en zonnig. Dit komt omdat het vocht al grotendeels is uitgeregend of -sneeuwt aan de loefzijde. Ook daalt de lucht aan de lijzijde waardoor de wolken hier oplossen. Vaak komt tijdens een Stausituatie ook een (krachtige) Föhn voor die de lucht aan de lijzijde nog verder opdroogt en opwarmt.  

Daarnaast komt Stau niet alleen voor in de winter. Ook in de zomer komt er Stau voor (zoals in augustus 2020) . Vaak zorgt dit voor (lokale) overstromingen en wateroverlast. Bij een Nordstau kan er zelfs een afvoerpiek(je) in onze grote rivieren voorkomen als het stroomgebied van de Rijn veel neerslag te verwerken krijgt.

Omslagfoto: Hennie Burggraaf