Wolken zijn er in alle soorten en maten. Wolken vertellen iets over de atmosfeer en wolken zijn enorm belangrijk voor het klimaat en de waterhuishouding op aarde. Dit jaar staat WMO (De wereld meteorologische organisatie) stil bij het belang van wolken. Tegelijkertijd wordt de nieuwe wolkenatlas gepresenteerd waarin alle wolkentypes staan beschreven. 

De eerste editie van de wolkenatlas kwam uit aan het einde van de 19e eeuw. Het werk bestond uit een bundel tekeningen en foto's van wolkenluchten en andere meteorologische fenomenen. In de 20e eeuw zijn er een paar updates geweest. De laatste grote update was in 1987 en werd er ook een echt boek van gemaakt.

De oude editie van 1975 staat ook op het web als PDF.   Deel 1  & Deel 2

Vandaag is de nieuwe wolkenatlas gepresenteerd en natuurlijk is er een compleet digitale versie beschikbaar die je op https://www.wmocloudatlas.org/ kunt vinden. Veel foto's van wolken natuurlijk, maar ook uitleg over hoe de wolken ontstaan, hoe ze heten en hoe ze zijn ingedeeld. Daarnaast is er uitleg over andere meteorlogische verschijnselen zoals halo's en neerlsag.

Naast heel veel foto's van wolken wordt er in de wolkenatlas ook uitleg gegeven hoe wolken ontstaan en hoe ze worden ingedeeld. De indeling is gebaseerd op een systeem dat Luke Howard, een Engelse apotheker en weeramateur, in 1802 maakte. Die indeling gaat uit van het volgende:

Er zijn  vier wolkenfamilies:

Hoge wolken (H), Middelbare wolken (M), Lage wolken (L) en Verticaal ontwikkelde wolken (V)

In deze families bestaan tien wolkengeslachten die over het algemeen voorkomen op een bepaald niveau. Sommige wolkengeslachten kunnen in meerdere wolkenfamilies voorkomen. Dit zijn ze:

1. Cirrus (H)

2. Cirrostratus (H)

3. Cirrocumulus (H)

4. Altostratus (M)

5. Altocumulus (M)

6. Nimbostratus (M) (V)

7. Cumulonimbus (L) (V)

8. Cumulus (L) (V)

9. Stratocumulus (L)

10. Stratus (L)

De wolkengeslachten zijn weer in te delen in meerdere 'species' soorten en 'varieties' variëteiten. Soorten zeggen iets over de structuur en de vorm, variëteiten beschrijven de doorlaatbaarheid en hoe de wolken geordend zijn. Als voorbeeld nemen we stratocumulus, een wolkengeslacht uit de lage wolkenfamilie en een van de meest voorkomende wolken in onze omgeving. Dit zijn de drie soorten:

- Stratocumulus stratiformis

- Stratocumulus lenticularis

- Stratocumulus castellanus

Daarnaast heb je nog een reeks variëteiten: translucidus, perlucidus, opacus, duplicatus, undulatus, radiatus en lacunosus. Met de soorten en variëteiten zijn wel 100 verschillende wolkenbeschrijvingen te maken, bijvoorbeeld:

Stratocumulus stratiformis opacus. Een vrij grijze wolkenlaag met een beetje structuur en vrij dik waardoor de zon er niet echt doorheen komt.

De namen zijn in het latijn. Dat is opvallend want in de meteorologie gaat verder alles in de eigen taal of in cijfercodes. Deze codes zijn over de hele wereld hetzelfde zodat ik als meteoroloog zonder enige moeite de berichten uit Rusland, Jordanië en Peru kan lezen. Bij de wolkennamen is om deze reden voor latijn gekozen. Zo benutten de meteorologen wereldwijd dezelfde namen, al zijn de vele variaties inmiddels wel een zeer lange lijst die lang niet iedereen beheerst. 

Als meteoroloog in opleiding moet je de wolkensoorten en variëteiten allemaal leren en kunnen herkennen. Op deze link van WMO kan je allerlei voorbeelden van wolken zien.

We zijn er bijna, maar we kunnen wolken nog wat gedetailleerder beschrijven. Sommige wolken kunnen extra beschreven worden met aanvullende kenmerken de zogenaamde 'features'. Andere wolken kunnen samengaan met bijwolken de 'accessory clouds'. Tot slot zijn er ook nog specials. Dit zijn wolken die ontstaan door lokale factoren geïnitieerd door mens (bv vliegtuigen, branden, fabrieken) of natuur (bv watervallen, vulkanen etc.)

In de nieuwe wolkenatlas is een nieuwe ondersoort opgenomen: Volutus. Dit is latijn voor gerold en beschrijft een rolwolk. Daarnaast zijn er vijf nieuwe aanvullende kernmerken: asperitas, cavum, murus, cauda en fluctus.

Wolken geven meteorologen inzicht in de toestand van de atmosfeer en helpen zo bij het maken van een weersverwachting. De vorm en structuur van de wolken zegt iets over wind in de bovenlucht, over de temperatuur en over de (on)stabiliteit. Ook hoe wolken veranderen in de loop van de dag, het tijdstip van ontstaan etc, zijn allemaal indicatoren die helpen bij een weersverwachting. 

Toen ik zo'n 25 jaar geleden begon als meteoroloog zaten er op ieder vliegveld 24 uur per dag waarnemers. Mannen en vrouwen die ieder half uur meteorologische instrumenten aflazen en naar de lucht keken en de wolken beschreven in codes. Tegenwoordig zijn veel van de waarnemers vervangen door automatische weerstations. Deze stations kunnen prima constant de wind en temperatuur registreren, maar een goede beschrijving van de wolkenlucht is er niet bij. Daarmee is best veel informatie en kennis verloren gegaan. De automaten komen niet veel verder dan een wolkenlaag benoemen op een bepaalde hoogte. Wat voor soort bewolking en in welke hoedanigheid de wolk zich voordoet is niet te zien. gelukkig zijn er wel steeds meer weeramateurs die via social media waarnemingen doorgeven van wolken. Dat compenseert enigszins.