Voordat we naar het weer van komende week kijken, wil ik eerst even terugblikken op de voorbije nacht en zondagochtend. Tot en met afgelopen vrijdagavond (15 sept) stond er een prachtig zomers weekend op de planning met zonnige omstandigheden en hoge temperaturen. Zaterdag is natuurlijk ook fraai verlopen met in het zuiden ruim 26 graden, maar spoedig trok ook al vrij veel sluierbewolking over ons land. Oké, dat kan. Wat er vanaf zondagochtend vroeg gebeurde was echter van een andere orde.

Gisteren (16 sept) verscheen in sommige weerkaarten een zeer kleinschalig hoogtelaagje boven België, dat moest ontstaan precies langs de grens tussen zeer warme lucht uit het zuiden en koele lucht in het noordwesten. De neerslagsommen die op deze buien werden berekend liepen uiteen van 1 millimeter in de minst scheutige berekeningen, tot soms lokaal 10-15 mm in de meest enthousiaste weermodellen (o.a. ECMWF en Harmonie). Omstreeks 09 uur zondagochtend zouden eventuele buien verdwenen zijn. Een zonnige start van de zondag veranderden we daarom in een "mogelijk tegenvallend begin van de dag met wolkenvelden en enkele buien".

De situatie bleek vannacht echter zó gunstig en onstabiel voor buienontwikkeling, dat zich een omvangrijk gebied met intense regenval vormde boven Oost-Brabant en Limburg. Lokaal viel ruim 30 mm regen binnen enkele uren en langs de oostgrens werd ook onweer gehoord. Uiteindelijk was dit laagje zelfs zo hardnekkig, dat het regengebied dwars over het land is getrokken richting Noordwest-Nederland. Het gevolg: in veel regio's weg zomerse zondag. Alleen de zuidelijke provincies kunnen nog flink wat zonneschijn en zomerse maxima tegemoet zien later in de middag. Op de weerkaarten hieronder zien we de neerslagberekening van gisterenavond laat, afgezet tegen de actualiteit vanochtend vroeg. Zelfs met alle technologie van tegenwoordig blijft in de 'toekomst' kijken soms behoorlijk ingewikkeld, dat mag gerust de conclusie zijn op deze ochtend. En zeker met dit soort venijnige lagedrukgebiedjes. Maar dat is dan ook wel weer de charme van het weer!

Dan richten we ons nu opnieuw op 'de toekomst'. Je zou het misschien niet zeggen, maar we zitten momenteel nog altijd in dezelfde luchtsoort als de afgelopen zonnige dagen. Ook in de nacht naar maandag en maandag overdag bevinden we ons nog in die warme lucht. Onstabiliteit hogerop in de atmosfeer zorgt echter meer en meer voor de ontwikkeling van enkele buien. Lokaal kunnen dat stevige buien worden: als het voldoende opwarmt is er maandag namiddag plaatselijk kans op onweer, windstoten en veel neerslag binnen korte tijd. Maar ook in de nacht naar maandag bereikt een gebied met buien vanuit Frankrijk (die zijn ontstaan boven Normandië) waarschijnlijk onze omgeving. Dit zijn buien die ook maandagochtend nog deels kunnen aanhouden en her en der voor neerslag zorgen. Wat dat betreft dreigt er wel een beetje een herhaling van zetten als je naar vandaag kijkt.

De weerkaarten hieronder tonen de verwachte buiensituatie wanneer ze naderen vanuit het zuidwesten (in de nacht) en als de meeste buien naar het noorden zijn verdwenen.

De Franse buien vormen zich onderweg naar de Benelux waarschijnlijk tot een groter gebied (mogelijk kenmerken van een MCS - een grootschalig cluster onweersbuien dat urenlang actief blijft). Vervolgens maakt in de loop van de nacht vooral de westelijke helft van ons land kans om een veeg van deze buien mee te krijgen. Daar neemt later in de nacht en maandagochtend vroeg het risico op lokaal onweer dus toe, elders blijft het op een enkele bui na droog. In het oosten schijnt de zon maandagochtend zelfs redelijk snel en warmt het in die regio's behoorlijk op. Lokaal is nog 25 graden mogelijk.

Met het stijgen van de temperatuur neemt ook de potentiële onstabiliteit weer toe, waardoor in de loop van maandagmiddag nieuwe buien kunnen ontstaan. Dit zijn exemplaren die waarschijnlijk alleen voor het oosten en noordoosten zijn weggelegd; daar is dan ook de grootste kans op onweer. Veel andere heftige verschijnselen (behalve lokaal veel neerslag) worden bij die buien overigens niet verwacht. Intussen nadert vanuit het westen een zogenaamd koufront met aan de achterzijde beduidend frissere lucht. Vanaf dinsdag heeft een groot deel van Europa daarmee te maken.

Vervolgens krijgt de voorbije warme periode nog een staartje. Het water van de Noordzee is namelijk behoorlijk opgewarmd (op veel plaatsen langs de kust ruim 20 graden; het IJsselmeer is lokaal zelfs 22-23 graden) en tegelijkertijd koelt de lucht op grotere hoogte deze week snel af. Rond donderdag of vrijdag gaat de temperatuur op 500 hPa (circa 5 km hoogte) mogelijk zelfs naar -20 tot -25 graden. Het temperatuurverschil tussen bovenin de wolken en het aardoppervlak loopt dan op tot meer dan veertig graden, ruim voldoende voor de ontwikkeling van potentieel zware buien. Er ontvouwt zich een situatie waar we wel vaker in de herfst mee te maken krijgen. Overigens wil ik wel benadrukken dat er nog wat onzekerheid schuilt in de exacte koers van de uitzakkende bel met koude lucht.

Boven zee, maar ook in de kustregio's, gaan indien die onstabiele lucht boven ons komt te hangen forse buien vallen. Vaak zijn deze buien in lijnen gerangschikt, waardoor ze urenlang over hetzelfde gebied kunnen trekken. In dergelijke situaties zien we lokale wateroverlast ontstaan doordat de neerslaghoeveelheid enorm kan oplopen. Enkele weermodellen berekenen nu al plaatselijk tussen de 70 en 100 millimeter regen op enkele plaatsen in Noordwest-Nederland, gerekend tot en met volgend weekend. Normaal valt er in een septemberweek circa 25-28 millimeter in dezelfde regio's. Bij actieve buien is ook kans op onweer. Intussen zien we dat de buien dieper landinwaarts vaak snel in activiteit afnemen, omdat daar de 'voeding' (het warme zeewater) als het ware wegvalt. Desondanks wordt er ook over de oostelijke helft nog 20-30 millimeter verwacht de komende week.

Behalve buien, wordt het vanaf dinsdag af en toe behoorlijk windrijk. Uiteraard geldt dit ook vooral voor de kustgebieden. Dinsdagmiddag en -avond kan tijdens de passage van een koufront een harde zuidwestenwind opsteken, dat is windkracht 7. Aan zee zijn dan windstoten rond 80 km/uur mogelijk en lokaal nog iets hoger. Landinwaarts waait het dan meestal matig of vrij krachtig met kracht 4 tot 5. Veel hogere windvlagen dan rond 50-60 km/uur worden daar niet direct verwacht. Ondanks de toenemende wind wordt het zeker niet koud voor de tijd van het jaar: dagelijks schommelt de middagtemperatuur tussen 18 en 22 graden.

Maken we dan ook kans op de eerste echte herfststorm sinds jaren? Daar lijkt het deze week in elk geval niet op. Er komen wel twee of drie zeer actieve lagedrukgebieden voorbij in de weerkaarten, maar die koersen vooral over de Atlantische Oceaan en schampen soms Ierland en/of Schotland, maar liggen voor ons veelal buiten bereik. Rond 24-26 september verschijnen in onze contreien ook enkele signalen voor veel wind. Tegelijkertijd zien we dan ook de kans op warmer weer toenemen. Oorzaak hiervan is dat ex-tropische stormen de oceaan oversteken en ons wel, al dan net niet bereiken. Gebeurt dat wel dan kan er zomaar een storm tussen zitten, maar blijven deze systemen west van ons hangen dan neemt juist de kans op fraai nazomerweer toe met hogere temperaturen onder invloed van een zuidenwind. Kijken we op een later moment verder naar!

Foto omslag: Albert Thibaudier