De stratosfeer, een laag in onze atmosfeer tussen ongeveer 17 en 50 kilometer hoogte, is normaal gesproken in het winterhalfjaar 'het huis' van de poolwervel. De poolwervel is gedurende het winterhalfjaar min of meer de motor van het weer op het noordelijk halfrond. Normaal ligt de temperatuur in de stratosfeer rond de Noordpool ruim onder nul, in het centrum van de poolwervel zelfs beneden -80 graden. Momenteel is ook een snelle stratosferische opwarming gaande, op sommige plekken stijgt de temperatuur in de stratosfeer tot boven nul!

Soms komt het voor dat de poolwervel door zo'n snelle stratosferische opwarming flink wordt verstoord. In sommige gevallen wordt de poolwervel dusdanig verstoord dat deze opbreekt in meerdere kleine wervels. In deze gevallen is de gemiddelde windrichting in de stratosfeer niet meer west-oost, maar soms zelfs oost-west.

Een grote verstoring van de poolwervel kan uiteindelijk grote gevolgen hebben voor het weer in onze omgeving. Afgelopen februari en maart zorgde een snelle stratosferische opwarming er indirect voor dat we uiteindelijk begin maart massaal op de schaats stonden!

De vorige stratosferische opwarming zorgde indirect eind februari en begin maart van dit jaar voor diep winters weer. Voor een langere periode waaide er een sterke, maar zeer koude oostenwind. Temperaturen daalden soms beneden -10 graden en uiteindelijk stonden we in de eerste dagen van maart massaal op de schaats! Nu er weer een stratosferische opwarming plaatsvindt, is natuurlijk gelijk de vraag of we binnenkort opnieuw met ronduit koud winterweer te maken krijgen.

Allereerst is het goed om te weten dat zo'n plotselinge stratosferische opwarming niet onmiddellijk invloed heeft op het weer nabij het aardoppervlak. Het duurt altijd een aantal weken voordatde atmosfeer in de onderste 10 kilometer iets 'merkt' van de vastgelopen motor, oftewel de poolwervel, op grote hoogte. Wanneer de poolwervel echt een flinke klap krijgt door de opwarming, is er op een termijn van meestal een paar weken een grotere kans op een geblokkeerd stromingspatroon lager in de atmosfeer. Dat wil zeggen dat niet zoals gebruikelijk de lagedrukgebieden in een vlot tempo van west naar oost bewegen, maar dat hogedrukgebieden er juist voor zorgen dat deze west-oost-stroming sterk verminderd of zelfs stagneert. Wanneer dat gebeurt, spreken meteorologen van een geblokkeerd stromingspatroon.

In zo'n geblokkeerd stromingspatroon is het mogelijk om voor een langere periode ongeveer hetzelfde weertype te krijgen in één en dezelfde regio. Welk weertype dat dan precies is, is sterk afhankelijk van de ligging van de weersystemen. Enerzijds kan het langere tijd bijvoorbeeld zacht en wisselvallig zijn, terwijl het aan de andere kan van een weersysteem droog en ronduit koud is. Wat het bij ons gaat worden, zijn de weermodellen nog lang niet over uit. We spreken nu over een termijn rond of ruim na het midden van januari, het duurt tenslotte eventjes voor de veranderingen in de stratosfeer hun uitwerking hebben op het weer bij ons. In de meest recente 30-daagse zien we nog geen aanleiding tot koud winterweer, maar op basis van de huidige gebeurtenissen hoeven we de winter nog zeker niet af te schrijven!