Net als in Nederland waren de winter en het voorjaar in de Alpen relatief droog en zonnig. Zo viel tijdens de lente in grote delen van de Zwitserse en Oostenrijkse Alpen bijna de helft minder neerslag dan gemiddeld. In Zwitserland staat de lente qua droogte op de zesde plek sinds de start van de metingen in 1866. Het gevolg is dat begin mei, grofweg de start van het smeltseizoen voor gletsjers, er veel minder sneeuw op de gletsjers lag dan normaal. Op slechts enkele plaatsen was de situatie wat 'gunstiger', maar dat kwam vooral door extreme neerslag halverwege april. Toen viel regionaal 1 tot 3 meter sneeuw in delen van Italië en Zwitserland.

Toch heeft dit maar deels geholpen omdat ook op deze gletsjers het sneeuwdek onder het gemiddelde ligt. De start van het smeltseizoen lijkt dus niet goed te beginnen voor de gletsjers, maar wat gaat de zomer doen en welke rol speelt de zomer bij de afsmelt van gletsjers?  

Voordat we vooruit gaan blikken naar komende zomer en de invloed daarvan op de gletsjers, kijken we eerst naar een 'typisch' jaar voor een gletsjer. Er zijn twee belangrijke seizoenen: de winter en de zomer. Tussen grofweg oktober en april valt er sneeuw op de gletsjer en groeit het sneeuwdek. Vanaf mei tot en met september is het 'smeltseizoen' en smelt de sneeuw grotendeels weer weg.  

Sneeuw die blijft liggen op een gletsjer kan worden omgezet in ijs. Dit gebeurt in de 'accumulatiezone' en als een trage rivier stroomt dat ijs naar beneden. Onderin de gletsjer smelt het ijs en dat is een normaal proces voor een gletsjer. Bij een 'gezonde' gletsjer is over een heel jaar gezien de aangroei en afsmelt van ijs in balans. Dit noemen we ook wel de 'massabalans' van een gletsjer. Deze kan positief of negatief zijn. Bij een positieve balans groeit deze aan, er is meer ijs gevormd dan dat er is verdwenen, en vice versa bij een negatieve balans. 

De laatste decenia zien we wereldwijd, en dus ook in de Alpen, eigenlijk alleen maar negatieve massabalansen van de gletsjers. Wie weleens in de Alpen is geweest kent de borden of markeringen waarschijnlijk wel die aangeven tot waar de gletsjer 'recent' nog kwam. De toegenomen temperatuur door versterkte klimaatverandering speelt hierin een belangrijke rol, waardoor er steeds meer ijs smelt en de sneeuw dit niet meer kan compenseren. 

Met elke graad opwarming stijgt de hoogte waarboven een gletsjer aangroeit met tientallen meters. Dus het oppervlak waar de gletsjer kan groeien wordt met de opwarming dus kleiner en kleiner. Het is dan ook niet vreemd dat de meeste gletsjers steeds kleiner worden en dat dit proces steeds sneller gaat.

In eerste instantie zou je verwachten dat een sneeuwrijke winter de sleutel tot succes is om de extra afsmelt van gletsjers te compenseren. Sneeuw vormt immers de basis voor het vormen van ijs. Toch is de zomer het cruciale seizoen dat de massabalans van een gletsjer grotendeels bepaald. Een droge en warme zomer kan een sneeuwrijke winter eenvoudig compenseren. In 2024 was dat nog het geval toen de Zwitserse gletsjers volgens het instituut GLAMOS dat jaar gemiddeld 2,4% aan volume hebben verloren. Terwijl aan het einde van de winter gemiddeld 31% meer sneeuw lag.

Een van de redenen waarom de zomer zo’n grote rol is speelt is dat de temperatuur een direct verband heeft met het smelten. Hoe warmer het is, hoe hoger de vorstgrens ligt en er dus meer sneeuw en ijs kan smelten. Ook valt neerslag dan eerder in de vorm van regen dan sneeuw in het hooggebergte. Is het bijvoorbeeld in de dalen tropisch warm, dan ligt de vorstgrens al snel (ruim) boven de 4000 meter en verliest de gletsjer dus ook bovenin sneeuw en ijs door afsmelt. 

Daarnaast is de variatie van sneeuw in de winter ook beperkt binnen de grenzen van de neerslag die normaal gesproken valt. Om een gletsjer te 'beschermen' is een relatief koele zomer met af en toe 'zomersneeuw' in de bergen nodig. Hierbij speelt sneeuw in de zomer slechts een tijdelijke rol van enkele dagen tot een paar weken.  

Terug naar de huidige situatie. Aan het begin van het smeltseizoen lag er dus al minder sneeuw op de gletsjers dan gemiddeld. We liggen grofweg een maand 'voor'” op het gemiddelde sneeuwdek en de jaarlijkse massabalans van de gletsjers. Onder de 3000 meter ligt sinds halverwege juni al nauwelijks sneeuw meer. Hierdoor is al steeds meer ijs 'bloot' komen te liggen, een paar weken eerder dan normaal. Die sneeuw werkt juist als een isolerende deken over het ijs, waarbij het ijs beschermd wordt tegen zonlicht en warmte. Het ijs wordt dus aan het begin van de zomer al minder beschermd wat het smeltproces van gletsjerijs versnelt.   

Komt er dan misschien wel een relatief koele zomer met af en toe sneeuw? Als we de seizoensmodellen mogen geloven niet. Die voorzien een relatief warme en droge zomer in grote delen van Europa. De vorstgrens zal dus eerder relatief hoog komen te liggen dan laag. Het heeft er alle schijn van dat de gletsjers in de Alpen zich moeten gaan opmaken voor een zware zomer.  

Voor dit artikel zijn bronnen gebruikt van Cambridge.org

Foto boven artikel: Blüemlisalpgletscher nabij Kandersteg (Zwitserland) in augustus 2024 (Floris Lafeber)