Ze kunnen gezien worden onder zware onweersbuien maar zijn ook soms bij heldere hemel waar te nemen. De wolk ziet er uit als een langgerekte buis, met een vrij gladde structuur.

De meest gebruikte verklaring voor het ontstaan van rolkwolken is een koude vallende wind uit een forse (onweers)bui. Deze koude luchtstroom botst van boven tegen warme lucht die aanwezig is op de grond. Dit wordt in een buiensituatie ook wel een gustfront (windstotenfront) genoemd. De warme lucht wordt vervolgens vooruit en omhoog gedrukt en condenseert waardoor de wolk ontstaat. Omdat het gustfront vooruit beweegt, beweegt ook het proces van het opduwen van de lucht vooruit. Hierdoor kan de wolk om zijn horizontale as gaan rollen.

De officiële naam in de meteorologie voor een rolwolk is Volutus. De beschreven rolwolk is een zogenaamde soliton. Dit is een alleenstaande golf die over langere afstand zijn vorm en snelheid behoudt.

In geval van een rolwolk bij helder weer treedt feitelijk het zelfde proces op alleen komt de dalende koude lucht niet uit een bui maar is er bijvoorbeeld spraken van golvende luchtstroom op hoogte die ontstaat door windschering. De koud,e dalende lucht botst nu op een warme, lager gelegen luchtlaag (bijvoorbeeld bij een inversie). Ook nu kan de rolwolk ontstaan. Soms kan de golvende beweging meerdere pieken en dalen hebben waardoor er meerdere rolwolken achter elkaar ontstaan. Beroemd zijn de opgelijnde rolwolken in het noorden van Australië de zogenaamde morning glory.

Voorbeeld rolwolk bij heldere hemel.

Rolwolken kunnen in de hele wereld bij buien ontstaan, en dus ook in Nederland. Op zaterdagavond 26 juli 2019 trok een mooi exemplaar langs de Hollandse kust. Zie de video hieronder. Meer beelden staan in dit artikel: Bijzondere wolk op het strand

Een rolwolk bij een bui moet niet verward worden met een shelfcloud of een arcus wolk. De laatst genoemde wolken zitten vast aan de onweerswolk. De rolwolk is altijd volledig los van de buienwolk.