In het najaar en tijdens de wintermaanden kan het tijdens buien ineens onweren, sneeuwen of hagelen. Het hoofdingrediënt voor het ontstaan van deze felle winterse buien zijn grote temperatuurverschillen tussen de grond en hogere luchtlagen in de atmosfeer. Toch komt het niet altijd tot winterse buien.

Na de zomer piekt de temperatuur van het zeewater en tijdens het najaar en de winter koelt het vervolgens langzaam af. Lucht en ook veel andere materialen warmer veel sneller op en koelen ook langzamer af in vergelijking met water. Dit komt door een verschil in de soortelijke warmte. Dat is de hoeveelheid warmte die nodig is om de temperatuur één graad te verhogen. Dit verschil is in de keuken ook goed te merken. Het koken van water duurt namelijk veel langer dan een gietijzeren pan verwarmen. Daarnaast zorgt de warme golfstroom ervoor dat de Noordzee in vergelijking met andere zeeën op ongeveer dezelfde breedtegraad relatief warm blijft

In het noorden van Europa koelt de lucht na de zomer in rap tempo af. Wanneer deze luchtsoort vervolgens afzakt naar het zuiden, passeert het de relatief warme Noordzee. Het zeewater staat een deel van de warmte af aan de luchtlaag net daarboven. Warme lucht is minder zwaar dan koude lucht en begint op te stijgen. Dit wordt ook wel convectie genoemd. De atmosfeer is onstabiel van opbouw en de stapelwolken groeien uit tot buien.

Als de warme lucht hoger in de atmosfeer afkoelt, wordt op een gegeven moment de dauwpuntstemperatuur bereikt. De waterdamp condenseert en er ontstaan kleine waterdruppels. Zodra de lucht nog verder afkoelt, gaan de waterdruppels over in ijskristallen. De ijskristallen kunnen verder aangroeien en vormen sneeuwvlokken of hagelstenen. Tijdens een winterse bui kan het door dalende koude luchtstromen ook aan de grond richting het vriespunt afkoelen, waardoor de sneeuw en hagel een tijdje blijven liggen. Lokaal kan het dan ook glad worden.

Een noordelijke windrichting levert niet altijd winterse buien op. Met een hogedrukgebied in onze omgeving is de atmosfeer juist stabiel van opbouw. Door dalende luchtstromingen, ook wel subsidentie genoemd, smeren de stapelwolken uit en vormen zo een aaneengesloten laag bewolking. In plaats van buien met tussendoor felle opklaringen is het dan overwegend bewolkt en kan wat lichte regen vallen.

Wanneer de omstandigheden geschikt zijn voor het ontstaan van winterse buien is dit op de regenradar vaak goed te zien. In plaats van de gebruikelijke blauwe kleuren zijn er dan roze en paarse kleuren zichtbaar.

Zie ook: de verschillende soorten winterse neerslag.

Omslagfoto: Jolanda Bakker