De atmosfeer is een schil rond de aarde van zo'n 10000 kilometer dik. De schil is een mengsel van verschillende gassen en beschermt ons tegen gevaarlijke straling vanuit de ruimte. Daarnaast zorgt de atmosfeer er voor dat de aarde op temperatuur blijft. De zwaartekracht zorgt ervoor dat de gassen in de atmosfeer niet de ruimte in vliegen. Als er geen atmosfeer zou zijn, was er geen leven mogelijk op aarde.

We kunnen de schil ronde de aarde op basis van temperatuurverloop opdelen in 5 lagen. De laag die zich het dichtst bij het aardoppervlak bevindt is de troposfeer. In deze laag neemt de temperatuur af met de hoogte, gemiddeld tussen de 0,6 e 1,0 graad per 100 meter. Deze troposfeer maximaal 10 tot 15 kilometer dik en bevat verreweg de meeste gassen die in de atmosfeer aanwezig zijn, circa 80 procent. De troposfeer is ook de laag waar het weer zich afspeelt en waar de wolken zich bevinden.

Aan de top van de troposfeer neemt de temperatuur weer enige tijd toe. Dit noemen we de tropopause en is een vrij dunne laag. De tropopauze is de overgang naar de stratosfeer. Daarboven bevinden zich nog de mesosfeer, de thermosfeer en de exosfeer. Op de afbeelding is te zien hoe deze lagen zich tot elkaar verhouden. Ook is te zien dat deze lagen onderling worden gescheiden door pauzes: de stratopauze, de mesopauze en de thermopauze.

Lees alles over de atmosfeer in ons aparte artikel: de atmosfeer.

Wolken vinden we dus terug in de troposfeer. De dikte van de troposfeer varieert op aarde, rond de evenaar is deze laag dikker dan bij de polen. Hierdoor zijn de niveaus waarin de wolkenfamilies voorkomen ook niet overal even dik.

De getoonde diktes in de tabel hieronder zijn sowieso benaderingen en overlappen elkaar deels. De indeling is gemaakt op basis van waar de wolkengeslachten het meest voorkomen. Door de indeling spreken we van:

• lage bewolking
• middelbare bewolking
• hoge bewolking
• verticaal ontwikkelde bewolking die door meerdere niveaus gaat

Onder hoge bewolking verstaan we: Cirrus, Cirrocumulus en Cirrostratus. Bij middelbare bewolking denken we aan de wolkengeslachten Altocumulus en Altostratus. Nimbostratus wordt ook tot middelbare bewolking gerekend, maar is ook een wolkensoort die over meerdere lagen kan voorkomen. Altostratus kan uitdijen tot in de hogere laag. Als we over lage bewolking spreken hebben we het over de geslachten: Stratus, Stratocumulus en Cumulus. Voor Cumulus geldt dat het net als bij Nimbostratus de wolk verticaal zo kan ontwikkelen dat het ook een 'mulitilaag' wolk kan zijn.

Naast Nimbostratus en Cumulus is de Cumulonimbus de meest bekende verticaal ontwikkelde wolk die kan doorgroeien over alle wolkenniveaus. Een cumulonimbus is een buienwolk die onweer, hagel en in het meest hevige geval een tornado kan produceren.

Lees ook:

Wolken een inleiding

Wolkenfamilies en wolkengeslachten

Wolkenherkenning

Lage bewolking

Middelbare bewolking

Hoge bewolking

Verticaal ontwikkelde bewolking door meerdere niveau's

Foto boven artikel: Jolanda van Wijnen